Gwarancja zdrowia i dobrego samopoczucia
Zdolność do utrzymania wewnętrznej równowagi, pomimo działania zmiennych czynników zewnętrznych, to podstawowy warunek zdrowia. Stan taki nazywany jest homeostazą. Stabilność warunków wewnętrznych uzależniona jest od sprawnego funkcjonowania mechanizmów regulacyjnych organizmu.
Tajemnica wewnętrznej równowagi
Termin „homeostaza” został wprowadzony w latach 20. XX w. przez amerykańskiego fizjologa Waltera Cannona, który zauważył, że organizm ludzki ma szerokie możliwości adaptacyjne. W utrzymanie homeostazy zaangażowane są układy: hormonalny, immunologiczny i nerwowy. Razem tworzą one sieć neuro-immuno-endokrynną, która pozwala organizmowi dostosować się do warunków zewnętrznych i chroni przed zaburzeniami procesów wewnętrznych.
Utrzymanie homeostazy możliwe jest dzięki mechanizmom behawioralnym i fizjologicznym. Pierwsze z nich polegają na odpowiedniej modyfikacji zachowania (np. poszukiwaniu cienia, zwiększeniu dawek pobieranego pokarmu). Drugie opierają się na ujemnym i dodatnim sprzężeniu zwrotnym. Homeostaza jest zachowana dzięki zaangażowaniu: receptorów (kontrolujących parametry wewnętrzne), ośrodków mózgowych tworzących centrum kontrolujące (wykrywających odchylenia w parametrach wewnętrznych) i efektorów (wywołujących odpowiednią reakcję).
Do utrzymania równowagi organizmu niezbędne jest stałe kontrolowanie i regulowanie parametrów wewnętrznych. Za najważniejsze z nich uznaje się: temperaturę ciała, ciśnienie krwi, objętość płynów ustrojowych, pH krwi, ciśnienie parcjalne tlenu i dwutlenku węgla, poziom glukozy i hormonów we krwi, zawartość jonów w płynach ustrojowych.
Zaburzenia homeostazy
Poważne zagrożenie dla homeostazy stanowią stresory. Mogą one pochodzić zarówno z otoczenia, jak i z wnętrza organizmu. Są to m.in.: zanieczyszczenia środowiska, niedobory pokarmu, stany zapalne, wzrost temperatury ciała, niedobory snu, problemy w relacjach międzyludzkich. Skutki działania stresorów zależą od ich natężenia i czasu oddziaływania. Istotne znaczenie mają też genetyczne i osobnicze uwarunkowania. Stres stanowi szczególne zagrożenie dla organizmu w fazie intensywnego rozwoju układu nerwowego – w życiu płodowym, niemowlęctwie i dzieciństwie. Ponadto na utratę homeostazy pod wpływem stresu bardzo narażone są osoby starsze (powyżej 65. roku życia).
Zaburzenia homeostazy negatywnie wpływają na funkcjonowanie organizmu. Ich skutkiem są m.in. choroby cywilizacyjne (np. cukrzyca, nadciśnienie, miażdżyca, osteoporoza) i psychiczne (np. depresja).
Sposoby na zachowanie harmonii
Utrzymanie równowagi wewnętrznej mogą wspomóc roślinne adaptogeny. Substancje te ułatwiają organizmowi przystosowanie się do niekorzystnych warunków środowiskowych i pozwalają szybko przywrócić homeostazę w warunkach stresowych. Adaptogeny mają właściwości przeciwutleniające, immunostymulujące, przeciwzapalne, anaboliczne. Korzystnie wpływają na samopoczucie psychiczne, zwiększają siłę fizyczną, redukują poziom lęku i ułatwiają rekonwalescencję po chorobach. Działanie adaptogenne wykazują m.in.: traganek (Astragalus membranaceus), witania ospała (Withania somnifera), eleuterokok kolczasty (Eleutherococcus senticosus), lukrecja gładka (Glycyrrhiza glabra), żeń-szeń (Panax ginseng), cytryniec chiński (Schisandra chinensis).
Do harmonijnego działania wszystkich narządów konieczne jest zachowanie prawidłowych rytmów okołodobowych (m.in. odpowiednia długość snu). Korzystny wpływ na organizm ma także regularny wysiłek fizyczny.
