Topinambur
Topinambur (Helianthus tuberosus L.) nazywany jest też słonecznikiem bulwiastym, należy do rodziny astrowatych (Asteraceae). Pierwotnie był uprawiany przez Indian, dla których stanowił cenne źródło pożywienia. Obecnie używany jest w kuchni do przygotowywania potraw oraz w przemyśle i rolnictwie. Może być również stosowany jako żywność funkcjonalna – wspomagająca profilaktykę i leczenie niektórych chorób.
Pochodzenie i wygląd
Słonecznik bulwiasty pochodzi z Ameryki Północnej, a do Europy i Azji trafił za sprawą kolonistów. W Polsce uprawiany jest głównie amatorsko. Do odmian uprawianych na terenie naszego kraju należą: Albik (o białych, maczugowatych bulwach) i Rubin (o nieregularnych, fioletowych bulwach). Pod względem morfologicznym część nadziemna przypomina inne gatunki słoneczników – osiąga wysokość od 2 do 4 m, kwitnie od września do października, wytwarza wtedy żółte kwiaty zebrane w koszyczki. Częścią podziemną są rozłogi, na których końcach wykształcają się bulwy. Rozmnaża się w sposób wegetatywny. Jest odporny na niskie temperatury i może zimować w glebie.
Wartość odżywcza i substancje prozdrowotne
Topinambur jest bogatym źródłem węglowodanów, ich zawartość w bulwach wynosi aż 13-23%. Najważniejszym z nich jest inulina – obniża ona wartość energetyczną pożywienia, zmniejsza poposiłkowy poziom cukru, reguluje pasaż jelitowy, stymuluje rozwój mikroflory jelitowej. Roślina jest zasobna w: krzemionkę, potas, wapń, magnez, mangan, żelazo oraz witaminy: C, B1, A. Znajdują się w nim również związki fenolowe – o właściwościach przeciwutleniających – i seskwiterpeny laktonowe – o aktywności przeciwnowotworowej.
W sztuce kulinarnej
Bulwy mają delikatny, słodkawy, orzechowy smak, można je jeść zarówno na surowo, jak i po obróbce termicznej. Nadają się do gotowania, pieczenia, smażenia i blanszowania. Można je zapiekać z serem lub marynować z dodatkiem czosnku i cebuli. Warto użyć go do przygotowania frytek, zup czy surówek. Pieczony może stanowić substytut kawy.
Zastosowanie lecznicze
Topinambur stabilizuje poziom cukru we krwi, zmniejsza insulinooporność, obniża poziom cholesterolu i reguluje ciśnienie. Znajduje zastosowanie w diecie cukrzycowej i przeciwmiażdżycowej. Nie zawiera fenyloalaniny ani tyrozyny, dlatego mogą go jeść osoby cierpiące na fenyloketonurię.
Topinambur ogranicza produkcję szkodliwych metabolitów i wspomaga detoksykację. Jego spożywanie ma pozytywny wpływ na wchłanianie niektórych składników mineralnych, np.: wapnia, magnezu i żelaza, dlatego może być pomocny m.in. w profilaktyce osteoporozy. Dzięki dużej zawartości błonnika przyspiesza odczuwanie sytości i ułatwia odchudzanie. Zawarta w bulwach inulina pomaga odbudować mikroflorę jelitową po antybiotykoterapii. Inne substancje natomiast poprawiają perystaltykę jelit, ograniczają zaparcia i biegunki, zwiększają odporność na infekcje bakteryjne i wirusowe, ograniczają stres, wspomagają koncentrację. Sok z bulw jest stosowany w terapii łuszczycy, oparzeń, owrzodzeń, chorób zapalnych przewodu pokarmowego.
