Synestezja - Jak smakują dźwięki
Jest domeną osób kreatywnych, wiąże się pamięcią i emocjami, odbierane bodźce mają przełożenie na inne zmysły, a to za sprawą połączeń nerwowych.
Połączenie zmysłów
Synestezja to współwystępowanie wrażeń pochodzących z różnych zmysłów przy pobudzeniu jednego analizatora. Synestetycy potrafią widzieć kolory dźwięków czy odczuwać temperaturę barw. Taki nietypowy odbiór rzeczywistości często łączy się z kreatywnością mózgu i przypisuje osobowości twórczej.
Niepowtarzalne odczucia
Synestezja jest stanem mimowolnym, niepodlegającym kontroli woli ani świadomości. Odbiór poszczególnych bodźców pozostaje trwały w ciągu całego życia. Jest przy tym cechą indywidualną, to znaczy, że skojarzenia określonych bodźców są specyficzne dla danej jednostki. Wrażenia zmysłowe nie pozostają jedynie wytworem umysłu, lecz są odbierane także zewnętrznie. Zjawisko synestezji wiąże się z pamięcią (odczucia są zapamiętywane) i emocjami (wrażenia zmysłowe łączą się z uczuciami).
Świat według synestetów
Najczęściej synestezja przyjmuje formę jednokierunkową, np. bodźce wzrokowe wywołują wrażenia dotykowe, ale bodźce dotykowe nie wywołują wrażeń wzrokowych; zwykle łączą się dwa zmysły. Wyróżnia się ponad 63 podtypy synestezji. Za najbardziej powszechne uznaje się:
- synestezję lingwistyczną – litery, cyfry i słowa wywołują wrażenia zmysłów słuchu, wzroku, smaku czy dotyku: słowa lub litery mogą być widziane w określonych kolorach czy odczuwane jako różne smaki;
- synestezję muzyczną – muzyka, utwór, twórczość danego kompozytora, tonacja muzyczna, barwa instrumentu, wysokość dźwięku wywołują wrażenia wzrokowe (np. kolor) lub smakowe.
Wśród innych form synestezji wymienia się m.in.: audiomotoryczną (dźwięki wymuszają przyjęcie odpowiedniej pozycji), lustrzaną (obserwator odczuwa to samo co osoba obserwowana), związaną z emocjami (stanom uczuciowym przypisywane są kolory).
Wpływ genów czy środowiska
Przyczyny synestezji nie zostały do końca wyjaśnione. Według teorii aktywacji międzymodalnej, jest ona wynikiem nadmiernej aktywacji między obszarami mózgu odpowiadającymi za rozróżnienie liczb i liter oraz kolorów. Teoria niestłumionej reakcji zwrotnej zakłada natomiast, że zjawisko to jest spowodowane zaburzeniem w wyciszaniu impulsów. Według teorii skrzyżowania wrażeń, w mózgu synestetów istnieją dodatkowe nienaturalne połączenia nerwowe.
Zgodnie z teorią synestezji niemowlęcej, do ukończenia 3. miesiąca życia każdy jest synestetą. W toku dojrzewania układu nerwowego pewne połączenia nerwowe są eliminowane. Jeśli proces ten ulegnie zaburzeniu, synestezja może występować i u dorosłych. Źródeł synestezji upatruje się ponadto w zażywaniu substancji psychoaktywnych (teoria synestezji nabytej) lub w genach (teoria dziedziczności). Przypuszcza się ponadto, że w kojarzenie synestezyjne jest zaangażowany układ limbiczny, a wrażenia są wynikiem współoddziaływania pamięci, myślenia i emocji.
Stan synestezji może towarzyszyć zażywaniu środków halucynogennych, epizodom epilepsji, uszkodzeniom mózgu, deprywacji sensorycznej (odcięciu od bodźców).
Natchnienie dla artystów
Synestezja jest skorelowana z kreatywnością, wysoką inteligencją, rozwiniętą wyobraźnią i dobrą pamięcią. Często obserwuje się ją u artystów, osób leworęcznych, osób z autyzmem, dysleksją czy zaburzeniami uwagi.
Zjawisko synestezji, będącej opisem doznań zmysłowych za pomocą środków wyrazu charakterystycznych dla innych zmysłów, jest stosowane w literaturze do tworzenia epitetów, porównań, metafor, animizacji, personifikacji. Percepcja synestetyczna jest też podstawą symbolizmu.
Bibliografia
Sidorowska I., Kognitywne implikacje synestezji, Annales Academiae Medicae Stetinensis 2011, t. 57, nr 1, s. 171–175.
Kozłowska Z., Synestezja, Forum Poetyki 2015, nr 1, s. 110–119.
Rogowska A., U źródeł synestezji: podstawy fizjologiczne i funkcjonalne, Przegląd Psychologiczny 2002, t. 45, nr 4, s. 465–474.
Młoda psychologia, t. 1, Maćkiewicz M., Drop E. (red.), Warszawa 2012, s. 348–352.
W tej samej kategorii