Szałwia lekarska
Salvia officinalis L. jest wieloletnią rośliną z rodziny jasnotowatych (dawniej wargowych), rośnie w krajach klimatu śródziemnomorskiego. Uprawia się ją obecnie przede wszystkim w Europie i Ameryce Północnej. Używana jest od czasów starożytnych jako przyprawa i roślina lecznicza. Surowcem zielarskim są liście szałwii o intensywnym aromacie. Pozyskuje się z nich olejek eteryczny, zwany szałwiowym, znany również jako dalmatyński. Odbywa się to na drodze destylacji z parą wodną. Proces polega na izolacji substancji stałych i ciekłych, które nie mieszają się z wodą, oraz związków lotnych niemieszających się z parą wodną. Możliwe jest to dzięki działaniu strumienia pary wodnej, pod którego wpływem substancja zawieszona w wodzie przechodzi w stan gazowy. W ten sposób z liści wyodrębnia się lotne olejki eteryczne. Obecnie szałwia jest cenioną przyprawą, składnikiem kosmetyków i suplementów diety oraz ziołem leczniczym.
Substancje czynne biologicznie
Liście szałwii zawierają:
- olejki eteryczne (1–2,5%), w tym: tujon (20–40%), kamfer (14–37%), 1,8-cyneol (6–16%);w mniejszych ilościach występują kamfen, borneol, octan bornylu (ok. 5%), α-pinen, linalol, wiridiflorol, humulen, kariofilen, epoksydy dwuhydrokariofilenu;
- karnozol – gorzki lakton;
- do 8% garbników, do których należą kwas rozmarynowy i jego pochodne (kwas salwianolowy K i L, kwas sagerininowy, kwas melitrynowy A, kwas metylomelitrynowy A, sagekumaryna);
- diterpeny (kwas karnozolowy, karnozol);
- abietanoditerpeny (rozmanol, galdosol, epirozmanol, rozmadial, atuncenzyna A);
- triterpeny (pochodne kwasu ursolowego);
- saponiny;
- germakranikol;
- flawonoidy (luteolina, apigenina, genkwanina, hispidulina, salwigenina, eter metylowy salwigeniny);
- kwasy organiczne;
- karoten;
- polisacharydy;
- witaminy A, C i P oraz z grupy B;
- sole mineralne (wapń, magnez, potas, sód, cynk, żelazo);
- związki żywicowe.
Wszechstronne działanie prozdrowotne
Z uwagi na specyfikę związków zawartych w szałwii lekarskiej znalazła ona zastosowanie w leczeniu licznych dolegliwości. Działa bakteriobójczo, fungistatycznie (hamuje rozwój grzybów), antywirusowo i przeciwpasożytniczo – dzięki temu pomaga w zwalczaniu wywołanych przez drobnoustroje chorób, takich jak:
- stany zapalne błony śluzowej jamy ustnej (afty, pleśniawki), dziąseł i gardła (zapalenie migdałków);
- zapalenia górnych dróg oddechowych (nosa, zatok, oskrzeli);
- zakażenia narządów płciowych i odbytu;
- stany zapalne skóry (grzybice) i oczu (zapalenie spojówek i powiek);
- robaczyce w układzie pokarmowym.
Hamując rozwój mikroorganizmów patogennych, szałwia lekarska działa ściągająco oraz pomaga przy zmianach ropnych i wysiękowych skóry, a także ogranicza świąd i zmniejsza opuchliznę (również wywołaną urazami i ukąszeniem owadów). Dodatkowo wykazuje aktywność antyandrogenną i estrogenną oraz działanie przeciwzapalne, dzięki czemu pomaga w walce z: trądzikiem, nadmiernym poceniem się, łojotokiem i łupieżem. Hamowanie aktywności androgenów znajduje również zastosowanie w: leczeniu przerostu gruczołu krokowego, łagodzeniu objawów przekwitania u kobiet (uderzeń gorąca, nadmiernej potliwości, bezsenności i wahań nastrojów), leczeniu łysienia spowodowanego hiperandrogenizmem. Rozkurczowe właściwości szałwii zmniejszają bolesność i obfitość miesiączek. Szałwia normalizuje też pracę układu pokarmowego – działa przeciwskurczowo, pobudza wydzielanie soków trawiennych i żółci oraz reguluje perystaltykę jelit, co wspomaga leczenie stanów skurczowych (bólu brzucha), nieżytów (żołądka i jelit), nudności, biegunek, wzdęć i niestrawności. Jest to roślina działająca moczopędnie i przeciwcukrzycowo. Ponadto poprawia krążenie krwi w skórze i kończynach dolnych, przeciwdziałając tworzeniu się zatorów w naczyniach krwionośnych będących przyczyną żylaków. Szałwia lekarska, dzięki zawartości antyoksydantów, zapobiega rozwojowi wolnych rodników tlenowych, których nadmiar przyczynia się do rozwoju stanów zapalnych, a w konsekwencji – groźnych nowotworów. Przeciwutleniające właściwości mają także zbawienny wpływ na skórę – spowalniają procesy jej starzenia, przez co jest dłużej jędrna i gładka, odpowiednio nawilżona i natłuszczona oraz ma mniej zmarszczek. W układzie oddechowym z kolei szałwia działa wykrztuśnie, rozkurczowo i ściągająco, co ułatwia odkrztuszanie wydzieliny zalegającej w drogach oddechowych i płucach. Hamuje dokuczliwy kaszel (zarówno wywołany infekcjami bakteryjnymi i wirusowymi, jak i spowodowany alergią czy astmą). Warty uwagi jest dobroczynny wpływ szałwii na pracę układu nerwowego – przyczynia się do poprawy kondycji psychicznej, wpływa na polepszenie koncentracji oraz efektywnie wspomaga procesy zapamiętywania. Antyoksydacyjne właściwości tej rośliny skutecznie obniżają ryzyko rozwoju choroby Alzheimera – chronią neurony przed degradacją spowodowaną działaniem wolnych rodników.
Wiele postaci fitofarmaceutyku
Warto samodzielnie zasadzić szałwię w ogródku lub w doniczce – zapewni to stały dostęp do świeżych liści. Można z nich sporządzić napar o wielu zastosowaniach – do picia, przemywania skóry, płukania włosów, wykonania lewatywy czy płukania pochwy i odbytu. Z liści można również zrobić nalewkę. Ta lecznicza roślina dostępna jest także w formie suszu oraz w postaci olejku eterycznego. Przeciwwskazaniami do stosowania szałwii są ciąża i karmienie piersią (skutecznie hamuje laktację).
