Wyciszająca siła rośliny
Kozłek lekarski (Valeriana officinalis) jest byliną, należy do rodziny kozłkowatych (Valerianaceae). Występuje w strefie klimatu umiarkowanego w Azji, Ameryce Północnej i Europie. W Polsce w stanie dzikim znaleźć go można głównie na terenach wilgotnych – na łąkach, w lasach, zaroślach, nad brzegami rzek. Rośnie do 160 cm, kwitnie od czerwca do sierpnia.
Znany jest z właściwości uspokajających, od wieków stosuje się go jako środek łagodzący napięcie nerwowe.
Leczniczy korzeń
Surowcem leczniczym jest kłącze wraz z korzeniami. Zwykle zbiera się je jesienią w pierwszym roku wegetacji lub wiosną drugiego roku. Po wysuszeniu (w temperaturze do 35℃) można z nich przygotować napar, odwar, macerat lub nalewkę. Preparaty z korzenia kozłka nazywane są walerianą.
Koi nerwy i łagodzi lęki
Głównymi substancjami aktywnymi są walepotriaty. Należą one jednak do związków nietrwałych i podczas suszenia lub przechowywania łatwo ulegają rozpadowi. W korzeniu znajduje się 0,1–2% olejku eterycznego, w którego skład wchodzą m.in.: seskwiterpeny (np. waleranon) i kwasy organiczne (np. kwas walerenowy). W kłączu zidentyfikowano ponadto flawonoidy, kwasy fenolowe, aminokwasy (m.in. kwas γ-aminomasłowy) i alkaloidy.
Roślina wykazuje działanie przeciwlękowe, przeciwdepresyjne i sedatywne (obniża aktywność ośrodkowego układu nerwowego). Zawarte w niej związki oddziałują na receptory GABA, a w konsekwencji zmniejszają pobudliwość neuronów i hamują odpowiedź na bodźce. Za sprawą flawonoidów (hesperydyny, apigeniny i linaryny) waleriana pozytywnie wpływa na długość i jakość snu. Korzeń ma również właściwości rozkurczowe.
Na stres i nerwicę
Preparaty kozłka lekarskiego stosuje się przede wszystkim w stanach zwiększonego napięcia i pobudzenia nerwowego oraz w łagodnych zaburzeniach lękowych i depresyjnych. Poleca się je zażywać osobom zestresowanym oraz mającym trudności w zasypianiu. Sprawdzają się w terapii zespołu nadpobudliwości psychoruchowej (ADHD) i leczeniu nerwic wegetatywnych. Ze względu na właściwości rozkurczowe może też złagodzić dolegliwości żołądkowo-jelitowe.
Środki ostrożności
Nie zaleca się przyjmowania preparatów z kozłka lekarskiego kobietom w ciąży ani karmiącym piersią, ani dzieciom poniżej 12 roku życia. Ekstrakt z rośliny może osłabiać koncentrację, dlatego ostrożność w stosowaniu powinny zachować kierowcy. Długotrwałe przyjmowanie waleriany, powyżej miesiąca, może wywołać skutki uboczne, m.in.: nudności, zaburzenia trawienne, bóle brzucha.
