W ziołolecznictwie stosuje się rośliny lecznicze w postaci naturalnej lub przetworzonej. Zioła lub preparaty z nich sporządzone służą profilaktyce oraz wspomaganiu leczenia chorób. Od najdawniejszych czasów czerpano z uzdrawiającej mocy roślin. Ziołolecznictwo obejmuje dwa kierunki: ziołolecznictwo tradycyjne (ludowe) i nowoczesne (fitoterapię).
Ziołolecznictwo tradycyjne
Oparte jest ono na przekazywaniu z pokolenia na pokolenie receptur na proste napary, odwary, nalewki, syropy (z pojedynczych ziół lub ich mieszanek), olejki, oleje, maści czy toniki. Tradycyjna wiedza na temat działania poszczególnych roślin na organizm stanowi esencję ziołolecznictwa. Jego początki sięgają czasów najdawniejszych. Uzdrawiające właściwości roślin dostrzegali Egipcjanie, Chińczycy, Grecy, Arabowie, Indianie czy Tybetańczycy, ale za kolebkę ziołolecznictwa uważane są Himalaje. Dawne cywilizacje gromadziły wiadomości na temat ziół i ich wpływu na organizm, a spisywanie tych wiadomości pozwoliło im przetrwać.
Tradycyjnie sporządzane napoje lub napary zawierają wiele substancji czynnych, a przy tym działają łagodnie i powoli oraz, co najważniejsze, wielokierunkowo – wspomagają pracę wielu układów. Produkty ziołowe znajdują zastosowanie przede wszystkim w profilaktyce oraz w wspomaganiu leczenia chorób przewlekłych. Wszystkie te preparaty powstają w sposób naturalny, domowymi sposobami, z wykorzystaniem całej rośliny lub jej części. Należy jednak wziąć pod uwagę, że wiele roślin wchodzi w interakcję, co może osłabiać efekt leczniczy lub nawet szkodzić.
Fitoterapia
Fitoterapia, inaczej zwana fitofarmakologią, to współczesne ziołolecznictwo. Każde zioło o właściwościach prozdrowotnych ma substancje aktywne biologicznie o określonych właściwościach, których wpływ na organizm przebadano. Rośliny stały się bowiem obiektem zainteresowania wielu badaczy i lekarzy, co pozwoliło na wyselekcjonowanie i zsyntezowanie poszczególnych związków w nich zawartych.
W fitoterapii stosuje się produkty roślinne, których głównymi składnikami są substancje aktywne pozyskane z roślin lub tkanki całej rośliny odpowiednio przetworzone.
Preparaty te mogą mieć postać:
• wysuszonych surowców zielarskich do sporządzania naparów lub odwarów, zawierających pojedyncze zioła lub specjalnie dobrane mieszanki;
• granulatów – sproszkowanych roślin;
• tabletek lub kapsułek;
• ekstraktów roślinnych (wyciągów) otrzymanych metodą ekstrakcji wodnej lub alkoholowej, czyli wyodrębnienia danego składnika przez dyfuzję do cieczy lepiej go rozpuszczającej; w zależności od stopnia zgęszczenia produktu wyróżnia się wyciągi płynne, gęste i suche;
• soków;
• nalewek – płynnych preparatów otrzymanych w wyniku wytrawienia surowca roślinnego najczęściej 70% etanolem;
• olejków eterycznych;
• olejów roślinnych.
Fitofarmakologia skupia się na wykorzystaniu nie tyle samej rośliny, ile substancji czynnych warunkujących jej cechy prozdrowotne. Obecnie znanych jest ponad 50 tysięcy różnych substancji roślinnych aktywnych biologicznie.
Zaliczane są one do następujących grup:
1) flawonoidy o właściwościach przeciwutleniających, przeciwzapalnych, przeciwnowotworowych i detoksykacyjnych;
2) antocyjany – naturalne barwniki roślinne działające przeciwzapalnie i wykazujące pozytywny wpływ na układ krążenia;
3) antrazwiązki o naturalnym działaniu przeczyszczającym;
4) kardenoidy (glikozydy nasercowe) wspomagające pracę układu krwionośnego;
5) irydoidy – naturalne związki przeciwbólowe i przeciwzapalne;
6) alkaloidy stymulujące centralny i obwodowy układ nerwowy, co pobudza organizm.
Fitoterapia od ziołolecznictwa ludowego różni się tym, że jest uznanym przez medycynę akademicką, dynamicznie rozwijającym się kierunkiem lecznictwa. Ludowa wiedza o ziołach i leczeniu nimi natomiast opiera się na funkcjonujących do dziś przekazach poprzednich pokoleń na temat poszczególnych roślin, nie jest więc dziedziną medycyny konwencjonalnej, lecz alternatywnej. Do tej drugiej należą również: aromaterapia, homeopatia czy apiterapia (leczenie produktami pszczelimi).
