Próchnica to bakteryjna choroba zakaźna, atakująca zęby i powodująca osłabienie i destrukcję ich struktury. Jest bardzo powszechna, występuje u większości osób, często wielokrotnie w ciągu życia. Aż 95% dorosłych ma próchnicę, a u połowy kilkuletnich dzieci stwierdzane jest zaawansowane uszkodzenie zębów mlecznych. Ponadto, jest to najczęstsza przyczyna przedwczesnej utraty zębów – co drugi nastolatek wkracza w dorosłość z niekompletnym uzębieniem z powodu próchnicy.
Za rozwój próchnicy odpowiedzialne są bakterie stanowiące składnik naturalnej mikroflory jamy ustnej człowieka, przede wszystkim Streptococcus mutans. Żeby jednak doszło do rozwoju choroby, konieczne jest wystąpienie dodatkowych czynników: obecność cukrów w pokarmie i we krwi człowieka, zaburzenia w składzie lub produkcji bakteriobójczej śliny oraz podatności genetycznej. Wszystkie czynniki predysponujące, tzn.: bakterie, cukry i odpowiednie geny, muszą współistnieć przez wystarczająco długi czas.
Bakterie osadzają się na zębach, czemu sprzyja osadzanie się płytki nazębnej. Metabolizują tam cukry, szczególnie cukry proste: glukozę, fruktozę i sacharozę, natomiast skrobia – zawarta np. w ziemniakach – nie wpływa na rozwój próchnicy; wytwarzają kwas mlekowy i obniżają pH w jamie ustnej poniżej 5,5. To powoduje postępującą destrukcję zęba, a bez odpowiedniego leczenia rozprzestrzenia się ona i drąży do korzenia, co może powodować silne bóle, martwicę i rozwój ropnia czy zgorzeli.
Jedynym skutecznym sposobem zatrzymania postępu choroby staje się leczenie dentystyczne polegające na usunięciu martwiczych tkanek, czyli borowanie oraz uzupełnienie ubytku materiałem przeznaczonym do odbudowy zębów. W zaawansowanych stadiach choroby może zaistnieć konieczność leczenia endodontycznego, czyli kanałowego lub całkowitego usunięcia zęba.
Na szczęście istnieje wiele prostych czynności higienicznych, które wspomagają zapobieganie chorobie. Najważniejsze jest mycie zębów rano i wieczorem, używanie nitki dentystycznej i płynów do płukania jamy ustnej, co powoduje ścieranie i niszczenie płytki nazębnej, zmniejszenie ilości bakterii w jamie ustnej i podwyższają pH. Najistotniejsze jest mycie zębów przed snem, ponieważ w nocy dochodzi do zahamowania wydzielania śliny o naturalnych właściwościach bakteriobójczych.
Bardzo ważne jest również ograniczenie cukrów prostych w diecie, występujących przede wszystkim w słodyczach. Zmniejszenie podatności zęba na próchnicę można uzyskać przez dostarczanie organizmowi dziecka odpowiedniej ilości fluoru i wapnia, poprawiających mineralizację zębów, np. przez okresowe fluoryzacje – szczotkowanie zębów specjalnym preparatem ze związkami fluorków. Należy przynajmniej raz w roku wykonać przegląd stomatologiczny i leczyć zęby w razie potrzeby, tzn. w początkowym, mało zaawansowanym stadium próchnicy.
