Żywokost lekarski
Jest pospolitą byliną należącą do rodziny ogórecznikowatych (Boraginaceae). Jego łacińska nazwa to Symphytum officinale. Przez lata uznawano ją za jeden z najskuteczniejszych środków łagodzących bóle stawowo-mięśniowe i dolegliwości żołądkowo-jelitowe. Odkrycie toksycznego działania tej rośliny wymusiło jednak pewne ograniczania w jej stosowaniu.
Roślina wilgotnych łąk
Żywokost lekarski rośnie na terenie Europy, Azji i Ameryki Północnej. Preferuje stanowiska wilgotne – powszechnie występuje na podmokłych łąkach, nad brzegami rzek, jezior i stawów oraz w okolicach rowów melioracyjnych. Osiąga wysokość do 100 cm, charakteryzuje się: lancetowatymi, ostro zakończonymi liśćmi, fioletowymi (rzadziej kremowymi lub białymi) kwiatami i czarnym, grubym korzeniem. Żywokost lekarski kwitnie od maja do czerwca. Przed kwitnieniem i w jego trakcie można dokonać zbioru – głównym surowcem leczniczym pozyskiwanym z rośliny jest korzeń. W fitoterapii stosuje się również liście żywokostu.
Lecznicze kłącze
Korzeń żywokostu zawiera śluzy, taniny, saponiny, fruktany, kwasy fenolowe (kawowy, salicylowy), triterpeny, pochodne kwasu kawowego (kwas rozmarynowy i litospermowy), sole mineralne (wapń, żelazo, fosfor, mangan, kobalt) i witaminy (B1, B2, B12, C). Jedną z najważniejszych substancji aktywnych surowca jest alantoina – działająca przeciwzapalnie i regenerująco. Należy jednak pamiętać, że oprócz związków leczniczych roślina zawiera także toksyczne alkaloidy pirolizydynowe: symfytynę, likopsaminę i intermedynę. Działają one mutagennie, kancerogennie i toksycznie na wątrobę.
Działanie przeciwbólowe i pielęgnacyjne
Żywokost lekarski ma właściwości przeciwzapalne, przeciwbólowe, antyseptyczne, powlekające, ściągające i przeciwkrwotoczne. Wpływa dobroczynnie na skórę – przyspiesza regenerację naskórka, ogranicza zmiany martwicze, stymuluje produkcję kolagenu, nawilża, łagodzi podrażnienia. Znajduje również zastosowanie w leczeniu zwichnięć, obrzęków stłuczeń, krwiaków pourazowych, złamań kości i urazów kręgosłupa. Łagodzi bóle reumatyczne i wspomaga terapię reumatoidalnego zapalenia stawów. Wykorzystuje się go także w kosmetyce i dermatologii, a także poleca do pielęgnacji skóry suchej, wrażliwej, trądzikowej i atopowej.
Dawniej żywokost stosowano zarówno wewnętrznie, jak i zewnętrznie. Ze względu na możliwość zatrucia alkaloidami pirolizydynowymi obecnie nie zaleca się przyjmowania surowca drogą doustną. Można natomiast stosować go miejscowo na skórę, w formie maści czy okładów. Liści rośliny można użyć do przygotowania kąpieli leczniczych.
Rozwaga w stosowaniu
Według wytycznych Europejskiej Agencji Leków (EMA), Agencji Żywności i Leków (FDA) i Europejskiego Naukowego Stowarzyszenia Fitoterapii (ESCOP) preparatów zawierających wyciąg z korzenia żywokostu nie należy stosować dłużej niż przez cztery–sześć tygodni w ciągu roku. Za bezpieczną dzienną dawkę naskórną alkaloidów pirolizydynowych uznaje się 10–100 µg. Aplikowanie preparatów na uszkodzoną skórę zwiększa wchłanianie związków toksycznych. Przy stosowaniu żywokostu w leczeniu odmrożeń, oparzeń, owrzodzeń czy ran trzeba zachować zatem szczególną ostrożność. Preparatów z rośliny nie powinny wykorzystywać kobiety ciężarne i karmiące.
