Regulacja ciśnienia tętniczego
Odpowiednie ciśnienie tętnicze jest niezbędne do prawidłowego zaopatrzenia tkanek i narządów w krew, która jest nośnikiem tlenu i substancji odżywczych. W warunkach zdrowia optymalne skurczowe ciśnienie tętnicze waha się między 100–120 mmHg, a rozkurczowe w granicach 60–80 mmHg. Zbyt wysokie ciśnienie tętnicze, czyli nadciśnienie, rozpoznawane jest przy wartościach 140/90 mmHg lub wyższych. To jedna z najczęstszych chorób na świecie, a jej skutkiem jest niszczenie drobnych naczyń krwionośnych i rozwój miażdżycy. Zbyt niskie ciśnienie z kolei może być spowodowane wieloma czynnikami, np.: utratą krwi, wstrząsem septycznym, stosowaniem leków rozszerzających naczynia, i powoduje obniżenie przepływu krwi przez narządy. Szczególnie wrażliwy na wahania ciśnienia tętniczego jest mózg.
W prawidłowych warunkach na ciśnienie tętnicze wpływa objętość krwi, napięcie ścian naczyń oraz częstotliwość i siła skurczów serca, które pozostają pod kontrolą ośrodkowego układu nerwowego. Wiele czynników wpływa na wysokość ciśnienia, np.: stres, leki oraz wysiłek fizyczny.
Jedną z sytuacji stanowiących wyzwanie dla układu nerwowego, chcącego utrzymać ciśnienie krwi na stałym poziomie, jest zmiana pozycji ciała z leżącej na stojącą. Przy wstawaniu ok. 700 ml krwi zostaje zatrzymanych w naczyniach żylnych przez siły grawitacyjne. Układ nerwowy stara się utrzymać ciśnienie krwi przez zwiększenie pracy serca oraz skurcz naczyń tętniczych. W warunkach zdrowia ta zmiana pracy organizmu jest niezauważalna.
Hipotensja ortostatyczna
Zaburzenia tej regulacji powodują spadek przepływu krwi w organizmie, co odbija się szczególnie wyraźnie na pracy ośrodkowego układu nerwowego. Taki spadek ciśnienia tętniczego po przyjęciu pozycji stojącej nazywa się hipotensją ortostatyczną. Na wystąpienie niedociśnienia tętniczego narażone są przede wszystkim osoby starsze, gdyż z wiekiem dochodzi do sztywnienia ścian naczyń krwionośnych, co powoduje mniejszą zdolność do skurczu. Problem ten dotyczy nawet 20–30% osób po 65. roku życia. Ponadto predysponowane są osoby odwodnione, przyjmujące leki moczopędne lub rozszerzające naczynia oraz pijące alkohol.
Objawy i diagnostyka niedociśnienia tętniczego
Objawy mogą być bardzo łagodne i praktycznie niezauważalne, np. mroczki przed oczami lub zawroty głowy po gwałtownym przyjęciu pozycji stojącej. Czasami jednak dochodzi do omdleń i upadków, które mogą powodować poważne urazy ciała, szczególnie u starszych osób.
Diagnostyka polega na tzw. teście pionizacyjnym. Pacjent leży przypięty pasami do specjalnej leżanki. W tej pozycji mierzone jest wyjściowe ciśnienie tętnicze. Następnie kozetka zostaje ustawiona w pozycji pionowej i wykonuje się kolejne pomiary ciśnienia. Spadek ciśnienia skurczowego o co najmniej 20 mmHg lub rozkurczowego o co najmniej 10 mmHg względem ciśnienia wyjściowego w ciągu 3 minut od pionizacji stanowi podstawę rozpoznania hipotensji ortostatycznej.
Leczenie
Leczenie polega na eliminacji czynników wywołujących hipotensję, np. odstawieniu lub zmniejszeniu dawek leków. Konieczne jest picie dużej ilości płynów (więcej niż 2,5 litra na dzień), niedopuszczanie do gwałtownego wstawania. Najlepiej najpierw powoli usiąść, później powoli opuścić nogi z łóżka, po kilkudziesięciu sekundach można ostrożnie wstać. Czasami można zastosować specjalne treningi pionizacyjne. W ostateczności stosuje się metody farmakologiczne.
Podsumowanie
Niedociśnienie tętnicze, czyli hipotensja ortostatyczna, to bardzo częsta dolegliwość w populacji osób starszych. Do jej powstawania przyczynia się przyjmowanie leków moczopędnych oraz rozszerzających naczynia, stosowanych w terapii nadciśnienia tętniczego. Objawy pojawiają się po zmianie pozycji ciała z leżącej lub siedzącej na stojącą i mogą obejmować: mroczki przed oczami, zawroty głowy oraz omdlenia i upadki. Rozpoznanie stawia się na podstawie testu pionizacyjnego. Leczenie polega na eliminacji czynników obniżających ciśnienie krwi, piciu dużej ilości płynów oraz ostrożnym wstawaniu.
