Nikotyna to organiczny związek chemiczny obecny w liściach i korzeniach tytoniu szlachetnego (łac. Nicotiana tabacum). Jest alkaloidem pirydynowym. Posiada właściwości toksyczne i uzależniające –Światowa Organizacja Zdrowia klasyfikuje ją jako narkotyk. Ta substancja psychoaktywna działa szkodliwe na układ nerwowy, mimo iż daje uczucie odprężenia i uspokaja, jednocześnie poprawiając koncentrację. Zawartość nikotyny w tytoniu papierosowym wynosi 1–2%, co równa się 6–11 mg substancji w jednym papierosie zawierającym ok. 1 g liści tytoniu. Tytoń uprawia się w celu produkcji papierosów.
Nikotyna jest również głównym składnikiem niektórych środków owadobójczych.
Działanie nikotyny w organizmie
Neurotoksyczność nikotyny zależy od dawki wprowadzanej do organizmu i przejawia się na kilka sposobów:
1) jeżeli dawka nikotyny jest niska (1–3 mg), pobudza ona dwa rodzaje receptorów nerwowych, wykazując działanie:
• stymulujące – odczuwane jako polepszenie samopoczucia, poprawa pamięci i koncentracji, uśmierzenie ewentualnego bólu czy zanik głodu, co powoduje oczywiście przyspieszone tętno, szybsze bicie serca, podwyższenie ciśnienia krwi i rozszerzenie źrenic – czyli objawy zwiększonego poziomu adrenaliny, której wydzielanie stymuluje nikotyna;
• uspokajające – palacze odczuwają lekkie odprężenie, wyraźną redukcję odczuwanego stresu i spokój;
2) zwiększa wydzielanie dopaminy (neuroprzekaźnika powodującego odczuwanie przyjemności, nazywanego hormonem szczęścia) – to właśnie ten mechanizm odpowiedzialny jest za rozwój uzależnienia: układ limbiczny (a konkretnie hipokamp) zaczyna kojarzyć palenie tytoniu z dobrym samopoczuciem oraz z niwelowaniem stresu i przyjemnym odprężeniem, zmusza więc do sięgnięcia po kolejną dawkę nikotyny;
3) przy większych dawkach poważnie uszkadza układ nerwowy, blokując metabolizm komórek nerwowych – w pierwszej kolejności wywołuje rozluźnienie, przechodzące następnie w zaburzenia świadomości i percepcji, oderwanie od rzeczywistości, światłowstręt, uczucie zmęczenia i spadek energii, a także halucynacje, wymioty i biegunkę lub nawet utratę przytomności i śmierć (przy bardzo wysokich dawkach).
Oprócz tego, że działa niekorzystnie na układ nerwowy, nikotyna jest groźna dla zdrowia całego organizmu:
1) przyczynia się do wystąpienia chorób układu krążenia: miażdżycy, nadciśnienia tętniczego czy ostrej niewydolności i zawałów serca oraz zwiększa prawdopodobieństwo pojawienia się wad serca;
2) może być przyczyną udaru mózgu;
3) pobudzając układ trawienny, zwiększa wydzielanie soków żołądkowych, co staje się przyczyną nadkwasoty i powoduje uszkodzenie delikatnych błon śluzowych w przewodzie pokarmowym (w związku z tym u palaczy występuje zgaga oraz notuje się częstszą zachorowalność na wrzody żołądka i dwunastnicy);
4) wywołuje problemy z potencją u mężczyzn oraz może mieć negatywny wpływ na płodność u obu płci;
5) uszkadza nerki, zwiększając ryzyko wystąpienia ich nowotworu;
6) pogarsza stan skóry, która staje się mniej elastyczna, sucha, nabiera żółtoszarego koloru oraz traci kolagen i elastynę, przez co znacznie szybciej widać na niej oznaki starzenia się;
7) zmienia wygląd zębów – dym tytoniowy pozostawia na nich nalot, zabarwiając je na nieładnie wyglądający żółtobrunatny kolor;
8) wraz z innymi substancjami zawartymi w dymie tytoniowym zwiększa ryzyko wystąpienia gruźlicy, chorób płuc, np. rozedmy, i oskrzeli, i nowotworów płuc, gardła, krtani i przełyku – dzieje się tak, ponieważ dym powstający podczas palenia liści tytoniu zawiera tlenek węgla, substancje smoliste (mieszaninę węglowodorów), tlenek azotu, amoniak i substancje lotne (cyjanowodór, hydrazynę, uretany).
Nikotyna zawarta w papierosie działa już kilka sekund po zaciągnięciu się dymem tytoniowym. Z płuc trafia do krwiobiegu, a następnie do serca i mózgu. Po dwóch godzinach jest całkowicie usuwana z organizmu.
Zerwanie z nałogiem palenia
Rzucenie palenia może stanowić spore wyzwanie – po pierwsze, organizm jest uzależniony od dużych dawek dopaminy wyrzucanych do mózgu podczas zażywania nikotyny; po drugie, odstawienie papierosów wiąże się z bardzo nieprzyjemnymi dolegliwościami: pojawia się nadmierna drażliwość, ciągły lęk, obniżona odporność na czynniki wywołujące stres, spadek nastroju, problemy z pamięcią i koncentracją, nadmierna senność, nudności, bóle głowy i zwiększony apetyt. Utrudnia to palaczom wytrwanie w postanowieniu wyjścia z nałogu – udaje się to tylko 20% chcących rzucić palenie. Potrzebna jest bardzo silna motywacja, codzienna samokontrola w kwestii ilości wypalanych papierosów oraz wsparcie najbliższych.
Produkty pomocne w rzucaniu palenia
Dostępne są różne suplementy diety (w postaci gum do żucia, tabletek czy plastrów) zawierające nikotynę, która ma stopniowo zastępować tę pochodzącą z papierosa i w ten sposób pomóc zerwać z nałogiem. Na szczęście istnieje również wiele naturalnych produktów wspierających walkę z uzależnieniem:
1) papryczka chili (pieprz cayenne), która zawiera kapsaicynę – jej właściwości przeciwutleniające pomagają w neutralizowaniu toksyn z dymu papierosowego i szybszym usuwaniu nikotyny z organizmu; ponadto wzmaga wydzielanie endorfin (hormonów odpowiedzialnych za wywoływanie dobrego samopoczucia i euforii), co może pomóc uniknąć problemów z doznaniami pojawiającymi się po odstawieniu papierosów: złym samopoczuciem, drażliwością i ogólnym niezadowoleniem;
2) imbir, znany z łagodzenia nudności, które są skutkiem ubocznym zaprzestania palenia – substancje bioaktywne obecne w korzeniu tej orientalnej rośliny mają działanie oczyszczające oraz rozrzedzają i usuwają śluz zalegający w drogach oddechowych;
3) dziurawiec – liście i kwiaty tego zioła, dzięki właściwościom antydepresyjnym, niwelują uczucie ciągłego podenerwowania oraz działają uspokajająco, ponieważ zwiększają produkcję dopaminy;
4) żeń-szeń, również wpływający pozytywnie na rozregulowanie emocjonalne po odstawieniu nikotyny;
5) melisa, która naturalnie uspokaja, redukując drażliwość i nerwowość;
6) lobelia, roślina działająca odprężająco oraz poprawiająca koncentrację – podobnie jak nikotyna, wyzwala ona produkcję dopaminy, nie działa jednak uzależniająco, oprócz tego chroni błony śluzowe w układzie oddechowym i łagodzi odruch uporczywego kaszlu;
7) męczennica, która poprawia samopoczucie oraz łagodzi objawy towarzyszące odstawieniu nikotyny, takie jak zmęczenie, niepokój, lęki, nerwowość i bezsenność;
8) korzeń lukrecji, a konkretnie zawarta w nim glicyryzyna, która dzięki cechom przeciwzapalnym i przeciwbólowym działa osłonowo na błony śluzowe i jest środkiem delikatnie pobudzającym, co pozwala na zastąpienie lukrecją nikotyny;
9) sok z noni (morwy indyjskiej), który ma bardzo wiele właściwości prozdrowotnych oraz działa przeciwzapalnie, łagodzi męczący kaszel i różnego rodzaju bóle;
10) wyciąg z korzenia kudzu (łac. Pueraria lobata), azjatyckiej rośliny bogatej w izoflawony (daidzynę i daidzeinę), które łagodzą bóle oraz stymulują produkcję serotoniny i dopaminy;
11) herbata rooibos z czerwonokrzewu afrykańskiego – niweluje nerwowość i uspokaja;
12) ostropest plamisty, który wspomaga pracę wątroby (po zaprzestaniu palenia tytoniu musi ona poradzić sobie z usunięciem dużej ilości toksyn z organizmu).
Wrażliwość na smaki
Co ciekawe, palacze, którym udało się skutecznie wyjść z nałogu, zaczynają intensywniej odczuwać smak potraw, ponieważ nikotyna upośledza zmysł zapachu, a to on jest w 80% odpowiedzialny za natężenie doznań smakowych. Walkę z nikotynowym nałogiem warto więc podjąć z jeszcze jednego powodu – aby odczuwać znacznie większą przyjemność z jedzenia.
