Lecznicze owoce i kwiaty
Bez czarny (Sambucus nigra L.) jest pospolitą rośliną z rodziny piżmaczkowatych (Adoxaceae). Wykorzystywany jest w celach kulinarnych, kosmetycznych i leczniczych. Preparaty przygotowywane na bazie owoców i kwiatów czarnego bzu należą do tradycyjnych leków na przeziębienie i grypę. Głównym surowcem leczniczym są wysuszone owoce i kwiaty rośliny, pozyskiwane ze stanowisk naturalnych. Rzadziej wykorzystuje się również liście, korzeń i korę. Kwiaty zbiera się na początku kwitnienia, a owoce – gdy osiągną pełną dojrzałość (wrzesień/październik). Przygotowuje się z nich napary, nalewki, odwary, syropy, wyciągi i soki.
Czarny bez to krzew osiągający wysokość 3-10 m. Jest szeroko rozpowszechniony na terenie Europy. W Polsce jest pospolity w całym kraju. Występuje na obszarach wilgotnych, obrzeżach lasów, w zaroślach i pobliżu rzek. Jest też uprawiany w ogrodach i parkach. Czarny bez ma niewielkie, żółtawobiałe kwiaty i kuliste, ciemnofioletowe owoce w postaci jagód. Kwitnie w okresie od czerwca do lipca, a owocuje od sierpnia do września.
Moc flawonoidów i antocyjanów
Głównymi substancjami aktywnymi kwiatów czarnego bzu są: flawonoidy (kempferol, astragalina, kwercetyna, rutyna, izokwercytryna, hyperozyd oraz nikotyfloryna), fenolokwasy i ich glikozydy (kwasy: kawowy, felurowy, chlorogenowy, p-kumarowy), triterpeny (α- i β-amyryna, kwas ursolowy), sterole (β-sitosterol, kampesterol, stigmasterol), olejek eteryczny.
Za aktywność biologiczną owoców czarnego bzu odpowiadają: antocyjany (3-glukozyd cyjanidyny, 3-sambubiozyd cyjanidyny), kwasy organiczne (octowy, jabłkowy, walerianowy, winowy, benzoesowy), witaminy (C, B2, B6, B3, B5, B9), pektyny, garbniki.
Na gorączkę i kaszel
Preparaty z czarnego bzu działają przeciwzapalnie, napotnie, wykrztuśnie, przeciwgorączkowo, wzmacniająco. Znajdują zastosowanie w leczeniu i profilaktyce: grypy, przeziębień, infekcji przebiegających z gorączką oraz stanem zapalnym górnych dróg oddechowych. Stosowane zewnętrznie łagodzą objawy zapalenia błony śluzowej gardła, krtani i zatok.
W walce z przeziębieniem i grypą
Zawarte w czarnym bzie flawonoidy obniżają próg pobudzenia ośrodków termoregulacji i zwiększają aktywność gruczołów potowych, powodując wzmożone wydzielanie potu i obniżenie temperatury ciała. Wyciąg z czarnego bzu zmniejsza biosyntezę mediatorów stanu zapalnego. Znajdujące się w roślinie triterpeny zwiększają produkcję i wydzielanie śluzu w drogach oddechowych i wyzwalają odruch kaszlu. Flawonoidy działają spazmolitycznie – powodują rozkurcz mięśni gładkich oskrzeli i ułatwiają odkrztuszanie.
Czarny bez wspiera leczenie infekcji ze względu na działanie przeciwdrobnoustrojowe. Wyciąg z kwiatu bzu czarnego skutecznie hamuje rozwój bakterii: Bacillus subtilis, Staphyloccocus aureus, Salmonella typhi, Klebsiella pneumoniae i Pseudomonas aeruginosae. Flawonoidy zawarte w owocach czarnego bzu mają zdolność do łączenia się z wirusem grypy H1N1 i hamowania jego replikacji.
Według badań Zakay-Rones i wsp. (2004) syrop z owoców czarnego bzu przyspiesza leczenie grypy A i B. U chorych przyjmujących preparat objawy ustąpiły 4 dni wcześniej w stosunku do grupy kontrolnej.
Dzięki działaniu przeciwbólowemu czarny bez ogranicza dolegliwości związane z przeziębieniem czy grypą (np. bóle głowy). Ułatwia ponadto usuwanie toksyn po antybiotykoterapii.
Preparaty z czarnego bzu mają również właściwości immunomodulujące. Obecne w nich polisacharydy i pektyny stymulują aktywność makrofagów. Czarny bez uszczelnia naczynia krwionośne i wzmacnia błony śluzowe. Zmniejsza w ten sposób ryzyko infekcji.
Środki ostrożności
W świeżych kwiatach i niedojrzałych owocach czarnego bzu znajduje się toksyczna sambunigryna. Może ona spowodować zatrucie, któremu towarzyszą problemy z oddychaniem, biegunki i wymioty. Sambunigryna ulega rozkładowi pod wpływem suszenia i gotowania, dlatego owoce i kwiaty czarnego bzu należy spożywać wyłącznie po obróbce termicznej.
Preparatów z czarnego bzu nie powinny przyjmować dzieci poniżej 12. roku życia, kobiety ciężarne i karmiące. Czarny bez jest silnie uczulający, dlatego szczególną ostrożność muszą zachować alergicy.
