Rola i organizacja układu odpornościowego w organizmie
Organizm człowieka jest nieustannie atakowany przez ogromną ilość drobnoustrojów. Pierwszą linią obrony jest skóra. Jednak czynniki zakaźne stale dostają się do wnętrza ciała wraz z pokarmem, wdychanym powietrzem, podczas stosunków płciowych. Ponadto w ustroju, głównie w jelitach, bytują miliardy bakterii, które w stanach upośledzonej odporności mogą z przyjaznych komensali zmienić się w śmiercionośne zarazki.
Ten natłok drobnoustrojów jest trzymany w ryzach przez układ odpornościowy. Najważniejszą rolę odgrywają wyspecjalizowane komórki: leukocyty i limfocyty produkowane, odpowiednio, przez szpik kostny i grasicę. Leukocyty i limfocyty transportowane są przez naczynia krwionośne i limfatyczne do różnych obszarów ciała. Naczynia limfatyczne stanowią wyspecjalizowane struktury zbierające płyn z przestrzeni otaczających komórki. W przebiegu naczyń limfatycznych znajdują się węzły chłonne, czyli małe narządy, stanowiące centrum namnażania i różnicowania limfocytów.
Wtargnięcie do organizmu bakterii wywołuje alarm wśród komórek układu odpornościowego. Część z nich odpowiada natychmiastowo, zabijając zarazki w miejscu zakażenia. Natomiast pozostałe wędrują do pobliskich węzłów chłonnych, w których dochodzi do bardzo szybkiego namnożenia się limfocytów. Wyprodukowane limfocyty w ogromnych ilościach atakują drobnoustrój, który spowodował zakażenie. Ten mechanizm został wykorzystany do podnoszenia odporności organizmu przez szczepienia ochronne.
Zmienione węzły chłonne w zakażeniach i chorobach nowotworowych
W warunkach zdrowia węzły chłonne są miękkie, drobne, niebolesne, można je wyczuć dotykiem głównie u młodych osób. Zmiany w budowie i konsystencji węzłów chłonnych zachodzą przede wszystkim w dwóch przypadkach: podczas zakażenia (2/3 przypadków) lub choroby nowotworowej.
W czasie badania lekarz zwraca uwagę na wielkość węzłów (istotnie powiększone są te o średnicy powyżej 1 cm), ich lokalizację, konsystencję, tkliwość i przesuwalność względem skóry i podłoża.
W przypadku zakażenia węzły chłonne są powiększone i miękkie, najczęściej lokalizują się w pobliżu zakażonej okolicy, np. węzły szyjne w anginie paciorkowcowej. Są bolesne ze względu na szybkie zwiększanie rozmiarów w wyniku namnażania limfocytów. Czasami skóra nad nimi jest ciepła i zaczerwieniona. Bardzo istotne jest zwrócenie uwagi na współistniejące objawy, jak: gorączka, dreszcze, ból, objawy nieżytowe.
W przypadku choroby nowotworowej węzły chłonne są twarde, niebolesne, nie przesuwają się względem skóry ani podłoża, zlewają się w pakiety. W przebiegu chłoniaków (lub rzadziej białaczek), powiększenie węzłów chłonnych jest uogólnione, czyli występuje w różnych miejscach ciała. Często towarzyszy im powiększenie wątroby lub śledziony. W przerzutach nowotworowych do węzłów chłonnych, np. w raku piersi, zajęte są najbliższe węzły, zbierające limfę z okolicy guza. Dla chorób nowotworowych najbardziej charakterystyczne są: osłabienie, poty nocne oraz utrata masy ciała. Rzadko występują typowe objawy infekcyjne.
Diagnostyka
W razie powiększenia węzłów chłonnych pacjent wymaga zbadania przez lekarza. Najistotniejszym i najbardziej alarmującym objawem jest zmiana w wyglądzie węzłów, np. dziecko lub młoda kobieta ze stale wyczuwalnymi, miękkimi węzłami jest raczej zdrowa, natomiast u starszej osoby szybko wzrastająca twarda masa nad lewym obojczykiem może być pierwszą oznaką zaawansowanej choroby nowotworowej. W różnicowaniu przyczyn powiększenia węzłów istotny jest dokładny wywiad lekarski, ze szczególnym uwzględnieniem współistniejących objawów.
Jeśli któryś węzeł będzie „podejrzany” o reakcję nowotworową, to najlepszą metodą diagnostyczną jest chirurgiczne pobranie całego węzła do badania histopatologicznego. Zazwyczaj jest to nieduży zabieg, wykonuje się go ambulatoryjnie lub w warunkach bloku operacyjnego w znieczuleniu miejscowym. Biopsja igłowa jest przeciwwskazana, ponieważ nie daje pełnego obrazu choroby.
Podsumowanie
Węzły chłonne to „strażnicy” odporności. Stanowią centrum namnażania i różnicowania komórek odpornościowych – limfocytów. Zmiany w wyglądzie węzłów chłonnych zachodzą w wyniku zakażenia lub chorób nowotworowych. Węzły miękkie, bolesne, zaczerwienione i zlokalizowane w jednej okolicy, którym towarzyszą gorączka, dreszcze, bóle kostne, objawy nieżytowe najczęściej spowodowane są infekcją. Natomiast węzły twarde, zlewające się w pakiety, nieprzesuwalne względem podłoża mogą świadczyć o rozwoju choroby nowotworowej. „Podejrzany” węzeł chłonny najlepiej zdiagnozować badaniem histopatologicznym całego węzła chłonnego, pobranego chirurgicznie.
