Rak trzustki to bardzo ciężka choroba o złym rokowaniu, zapadalność na nią jest coraz większa. W Stanach Zjednoczonych zajmuje 5. miejsce wśród wszystkich nowotworów pod względem częstości występowania, w Polsce odnotowuje się 3000 nowych przypadków rocznie. Niestety, ze względu na niecharakterystyczne, późno występujące objawy wykrywany jest przeważnie w bardzo zaawansowanym stadium.
Najbardziej istotnym czynnikiem ryzyka predysponującym do wystąpienia choroby jest palenie tytoniu (odpowiada za 25% przypadków), ponadto przewlekłe zapalenie trzustki spowodowane głównie długotrwałym nadużywaniem alkoholu oraz skłonność genetyczna lub wrodzone zespoły nowotworowe (5–10%). Podatność na zachorowanie rośnie z wiekiem.
Objawy zależą od lokalizacji guza. Najczęściej umiejscowiony jest w głowie trzustki (ok. 70%), rzadziej zajmuje jej trzon lub ogon. Symptomy są bardzo niecharakterystyczne, obejmują: dyskomfort lub pobolewanie w jamie brzusznej, brak apetytu, utratę masy ciała, biegunki i nudności.
Zaawansowany rak trzustki może powodować:
• żółtaczkę – występuje w raku głowy trzustki z powodu zatkania przewodów żółciowych przez masę guza lub przerzuty do węzłów chłonnych;
• uporczywy świąd skóry – spowodowany żółtaczką i zatrzymywaniem kwasów żółciowych;
• niebolesny i wyczuwalny przez powłoki brzuszne pęcherzyk żółciowy – tzw. objaw Courvoisiera;
• silne bóle brzucha, promieniujące do pleców, powodowane przez naciek na nerwy;
• nagłe wystąpienie cukrzycy lub nieprawidłowej tolerancji glukozy – szczególnie u szczupłych osób po 50. roku życia;
• wędrujące zakrzepowe zapalenie żył, czyli pojawiające się w różnych miejscach bolesne zaczerwienienie żył powierzchownych.
Powyższe objawy świadczą o znacznym zaawansowaniu choroby.
Diagnostyka polega na wykonaniu badań krwi, jednak nie mają one większego znaczenia w rozpoznaniu choroby, mogą jedynie naprowadzić lekarza na właściwy trop. Kluczowe są badania radiologiczne, przede wszystkim USG, tomografia komputerowa i rezonans magnetyczny. Następnie wykonuje się badanie endoskopowe, przypominające gastroskopię, przy pomocy specjalnej sondy zaopatrzonej w głowicę USG, która umożliwia wprowadzenie kleszczyków biopsyjnych i precyzyjne pobranie wycinków z raka przez ścianę żołądka lub dwunastnicy.
O dalszym postępowaniu decyduje zespół chirurgiczno-onkologiczny. Jedyną szansą na wyleczenie jest wykonanie rozległej operacji, polegającej na usunięciu nowotworu wraz z przyległymi tkankami. W raku głowy trzustki wykonuje się operację Whipple’a (usunięcie głowy trzustki, pęcherzyka żółciowego i przewodu żółciowego, dwunastnicy, części żołądka oraz węzły chłonne) lub Traverso, w raku ogona trzustki – resekcję obwodową trzustki w usunięciem trzonu i ogona narządu oraz śledziony. Po operacji konieczna jest uzupełniająca chemioterapia. Niestety, do zabiegu kwalifikuje się jedynie 20% chorych. W pozostałych przypadkach obecność przerzutów lub zły stan ogólny pacjenta uniemożliwiają przeprowadzenie zabiegu. W leczeniu paliatywnym stosuje się chemioterapię i leki przeciwbólowe, które wydłużają życie o parę miesięcy i częściowo znoszą dolegliwości. 5 lat od rozpoznania przeżywa 5–10% pacjentów.
