Aloes – odżywcze działanie na skórę i układ pokarmowy
Od dawna ceniono go jako środek na choroby skóry oraz odmładzający , ze względu na zawartość wielu cennych związków.
Aloes zwyczajny (Aloe barbadensis Mill., inaczej Aleoe vera L.) oraz aloes drzewiasty (Aloes arborescens Mill.) to dwa spośród 20 leczniczych gatunków aloesu – wszystkich gatunków tej tropikalnej rośliny jest ponad 360. Występuje ona w krajach śródziemnomorskich, we wschodniej Afryce, na Półwyspie Arabskim, w Chinach i na Madagaskarze. Rośnie ponadto w południowej części Ameryki Północnej i na wyspach Morza Karaibskiego (spore plantacje znajdują się na Barbadosie). Uprawy aloesu rozpowszechnione są również w Azji (Indie, Sri Lanka, Kaukaz), Indonezji i Australii. Pozyskiwanym z niego surowcem jest żółtawy lub brązowawy sok mleczny obecny w miąższu grubych, mięsistych, ostro zakończonych liści tej rośliny. Zbioru liści dokonuje się po 3–4 latach wegetacji – wtedy sok zawiera najwięcej substancji bioaktywnych.
Starożytny lek, napój i kosmetyk
Aloes stosowany jest od dawna w medycynie ludowej. Był ważną substancją leczniczą używaną już w starożytności. Ceniono go jako środek na choroby skóry, odmładzający i hamujący wypadanie włosów. Był też składnikiem żywności, napojów i kosmetyków (perfum do ciała, skrapiania odzieży i pościeli). Żywicy aloesowej używano przy wielu rytuałach religijnych, w tym pogrzebowych.
Składniki odżywcze i lecznicze
Aż 96% miąższu liści stanowi woda. Pozostałe 4% to sucha masa bogata w wiele cennych związków:
1) 73% stanowi błonnik pokarmowy;
2) 16,9% to tzw. popiół;
3) 2,9% to kwasy tłuszczowe: arachidonowy, linolowy, linolenowy, mirystynowy, kaprylowy, palmitynowy i stearynowy;
4) 6,8% stanowią aminokwasy białkowe (liście aloesu zawierają 18 spośród wszystkich 22 – w tym 7 z 9 egzogennych, niezbędnych w codziennej diecie);
5) polipeptydy;
6) węglowodany (mannan czysty, mannan acetylowany, glukomannan acetylowany, glukogalaktomannan, galaktan, galaktogalakturan, arabinogalaktan, galaktoglukoarabinomannan, substancje pektynowe, ksylan, celuloza), sacharydy i polisacharydy – naturalne polimery cukrów prostych (mannoza, galaktoza, kwas galakturonowy, arabinoza, glukoza, ksyloza, fukoza, ramnoza);
7) glikoproteiny – polimery będące połączeniem białek z węglowodanami (kwas glutaminowy, kwas asparaginowy, lektyny: aloktyna-A i aloktyna-B);
8) enzymy roślinne – biostymulatory, które neutralizują wolne rodniki tlenowe i azotowe, ograniczają przepuszczalność błon komórkowych dla związków toksycznych oraz hamują rozwój stanów zapalnych i odczynów alergicznych: izoenzym – dysmutaza ponadtlenkowa, karboksypeptydaza (bradykinaza), karboksylaza fosfoenolopirogronianowa, aliaza, katalaza, lipaza, celulaza, amylaza, fosfotaza zasadowa, oksydaza, cyklooksydaza, cyklooksygenaza, dysmutaza ponadtlenkowa;
9) antraglikozydy: aloina (A i B), barbaloina, izobarbaloina, antracen, antranol, emodyna, aloeemodyna, ester kwasu cynamonowego, kwas chryzofanowy, kwas aloesowy, rezistannol i liczne olejki eteryczne;
10) glikozydowe aloeiny: monoglikozyd – aloenina A oraz diglikozyd – aloenina B;
11) steroidy: kampesterol, cholesterol, sitosterol;
12) triglicerydy;
13) triterpenoidy;
14) gibereliny;
15) ligniny;
16) witaminy: B1 (tiamina), B2 (ryboflawina), B3 (PP, niacyna), B4 (cholina) B6 (pirydoksyna), B9 (kwas foliowy), B12 (kobalamina), witamina C, β-karoten (prowitamina witaminy A), α-tokoferol (organiczna forma witaminy E);
17) minerały, a wśród nich makropierwiastki (sód, potas, wapń, magnez, fosfor) oraz mikropierwiastki (cynk, żelazo, mangan, miedź, kobalt, nikiel, molibden, stront, bar, a w bardzo małych ilościach też german);
18) kwasy organiczne: bursztynowy, cynamonowy, salicylowy, cytrynowy, winowy, jabłkowy, salicylowy, oksycynamonowy, moczowy;
19) 3% stanowią saponiny (glikozydy o działaniu ściągającym, myjącym i odkażającym);
20) polifenole, będące silnymi antyoksydantami: kwercetyna, mirycetyna, rutyna, katechina, kemferol, apigenina, kwas galusowy, kwas synapowy, kwas protokatechowy, kwas wanilinowy, epikatechina, kwas syryngowy, kwas chlorogenowy, kwas gentyzynowy, kwas kawowy, kwas kumarowy, kwas ferulowy.
Długa lista korzyści dla zdrowia
Aloes znajduje zastosowanie jako środek spożywczy oraz w kosmetologii i lecznictwie. Jego bogaty skład decyduje o licznych właściwościach terapeutycznych:
1) polifenole o właściwościach przeciwutleniających decydują o cechach przeciwzapalnych aloesu, gdyż neutralizują nadmiar wolnych rodników tlenowych i azotowych krążących w organizmie, które odpowiedzialne są za degradację komórek, a tym samym przyspieszają starzenie się organizmu i wywołują liczne stany zapalne – przyczynia się to do rozwoju wielu schorzeń zaliczanych obecnie do chorób cywilizacyjnych: cukrzycy, nadciśnienia tętniczego, choroby wieńcowej, otyłości, udaru mózgu, zawału serca, miażdżycy, astmy oskrzelowej, alergii, kamicy nerkowej, próchnicy, wrzodów żołądka i dwunastnicy, osteoporozy, nowotworów, oraz problemów natury psychicznej: nerwicy, depresji, nadpobudliwości, przewlekłego stresu i ciągłego niepokoju;
2) polipeptydy hamują wzrost grzybów (głównie drożdżoidalnych Candida albicans);
3) polisacharydy wykazują działanie odtruwające i przeczyszczające, pobudzają też limfocyty do produkcji przeciwciał oraz leukocyty do zwalczania bakterii chorobotwórczych; glikoproteiny również pełnią istotną rolę w tworzeniu prawidłowej odpowiedzi immunologicznej, dzięki czemu aloes znacznie podnosi odporność organizmu, działając niczym naturalny antybiotyk; wielocukry zaś stymulują wzrost mikroflory probiotycznej (szczepów bakterii mlekowych) hamującej wzrost bakterii z rodzajów Bacteroides, Clostridium i Fusobacterium, wspomagają też funkcje bariery ochronnej naskórka, co działa ochronnie, łagodząco, zmiękczająco i osłaniająco na skórę, a w ten sposób wspomaga leczenie podrażnień i ran oraz wiązanie wody w skórze, które zapobiega jej przesuszaniu, wygładza ją, ujędrnia i nawilża;
4) enzymy roślinne neutralizują wolne rodniki, ograniczają przepuszczalność błon komórkowych dla związków toksycznych oraz hamują rozwój stanów zapalnych i odczynów alergicznych, przyspieszają też proces trawienia;
5) kwasy organiczne i antraglikozydy działają przeciwzapalnie, przeciwbólowo, przeczyszczająco i bakteriobójczo oraz przyspieszają regenerację i odbudowę tkanek; kwas salicylowy, wspólnie z antrachinonami (zaliczanymi do antraglikozydów) i innymi substancjami czynnymi biologicznie, hamuje wzrost takich drobnoustrojów, jak: streptokoki (bakterie zaliczane do paciorkowców, wywołujące m.in. ostre zapalenie gardła, opon mózgowo-rdzeniowych, czy płuc), gronkowce, pałeczki Helicobacter pylori (odpowiadające za rozwój wrzodów żołądka i dwunastnicy), pałeczki duru brzusznego (Salmonella typhi i Salmonella paratyphi) oraz czerwonki (Shigella); antraglikozydy zwalczają też wirusy i grzyby;
6) aloeniny mają silne działanie przeciwgrzybiczne;
7) zawartość witaminy B12, która praktycznie nie występuje w roślinach, pozwala na uzupełnienie jej niedoborów u wegetarian i wegan;
8) minerały pełnią wiele ważnych funkcji fizjologicznych: wapń m.in. zwiększa wrażliwość tkanek na insulinę (co wyrównuje poziom cukrów we krwi), wpływa na ograniczenie syntezy kwasów tłuszczowych oraz aktywuje uwalnianie z komórek tłuszczowych nadmiaru trójglicerydów; chrom (we współudziale z insuliną i witaminami z grupy B) powoduje spadek poziomu cukru we krwi; cynk i magnez przyspieszają gojenie się nadżerek i owrzodzeń w przewodzie pokarmowym, dzięki czemu aloes może być pomocny w leczeniu cukrzycy;
9) saponiny mają działanie myjące, ściągające i odkażające, łagodzą więc podrażnienia błon śluzowych przewodu pokarmowego (wspólnie z cynkiem i magnezem wspomagają leczenie nadżerek i wrzodów), jamy ustnej i dziąseł oraz czynią skórę zdrową i działają przeciwbólowo;
10) miąższ aloesowy wspomaga pracę jelit: likwiduje uporczywe zaparcia, stymuluje organizm do usuwania toksyn i szkodliwych produktów przemiany materii oraz dba o równowagę bakteryjną w jelicie grubym – jest więc pomocny przy leczeniu m.in. zespołu jelita nadwrażliwego, choroby Leśniowskiego-Crohna i wrzodziejącego zapalenia jelita grubego.
Trzy prozdrowotne produkty aloesowe
Dwoma najważniejszymi produktami wytwarzanymi z liści aloesu są mleczko aloesowe i żel aloesowy. Stosowane są one w lecznictwie: przyspieszają gojenie się ran i oparzeń oraz ugryzień owadów, łagodzą obrzęki, bóle i zmiany skórne (m.in. blizny i przebarwienia), a także leczą żylaki, odleżyny, ropne zapalenia skóry i łuszczycę. Są też pomocne przy leczeniu chorób przyzębia i śluzówki jamy ustnej (m.in. aft). Stanowią więc składnik leczniczych maści, żeli i balsamów. W kosmetologii z kolei mleczko i żel aloesowy wspomagają pielęgnację skóry (przede wszystkim wrażliwej, suchej i trądzikowej), wszystkich rodzajów włosów i paznokci. Dlatego aloes jest składnikiem naturalnych, antybakteryjnych dezodorantów (skutecznie neutralizuje zapach potu), kremów, toników, maseczek, szamponów, balsamów i past do zębów. Do spożycia natomiast przeznaczony jest odżywczy sok z aloesu (popularny wśród osób odchudzających się ze względu na działanie przeczyszczające). Działa on również leczniczo w układzie pokarmowym, likwidując stany zapalne.
Przeczyszczające działanie soku aloesowego przy długotrwałym stosowaniu może prowadzić do wyjałowienia śluzówki jelita oraz utraty nadmiaru wody i elektrolitów. Nie należy więc stosować go ciągle – zaleca się robienie przerw w spożywaniu soku z aloesu.
Bibliografia
Cieślik E., Turcza K., Właściwości prozdrowotne aloesu zwyczajnego Aloe vera (L.) Webb. (Aloe barbadensis Mill .), Postępy Fitoterapii 2015, nr 2(16), s. 117–124,
online: http://www.postepyfitoterapii.pl/wp-content/uploads/2015/08/pf_2015_117-124.pdf, dostęp 3.04.2018.
W tej samej kategorii