Borówka czarna (czernica), czyli czarna jagoda (łac. Vaccinium myrtillus), to gatunek z rodziny wrzosowatych – krzewinka występująca w Europie Północnej i Środkowej, Azji Północnej i Ameryce Północnej. Rośnie w lasach na terenie całej Polski. Owoce czarnej jagody dostępne są w naszym kraju od połowy czerwca do końca lipca i cieszą się dużą popularnością. Są fioletowoniebieskie, mają woskowy nalot, ciemnoczerwony miąższ i ciemnofioletowy sok. Stanowią składnik wielu smacznych potraw (pierogów, ciast), przetworów (soków, dżemów), napojów (koktajli) oraz domowych deserów, jogurtów czy lodów. Świetnym pomysłem jest mrożenie owoców i używanie w okresie jesienno-zimowym. Oprócz walorów smakowych borówka czernica jest ceniona również jako środek leczniczy.
W medycynie ludowej i lecznictwie współczesnym
Już w XVI wieku stosowano zarówno owoce, jak i liście czarnej jagody do leczenia różnych schorzeń: biegunki, stanów zapalnych jamy ustnej i gardła, problemów z krążeniem czy zaburzeń widzenia. Obecnie w farmacji używa się suszonych owoców, rzadziej liści, produkuje się preparaty z wyciągiem z owoców borówki czernicy.
Antocyjany i garbniki
Główne substancje aktywne biologicznie zawarte w owocach i liściach:
1) antocyjany, wśród których przeważają pochodne: delfinidyny, cyjanidyny, malwidyny, peonidyny i petunidyny;
2) garbniki (5–12%) – są to przede wszystkim skondensowane garbniki katechinowe, pochodne katechiny i epikatechiny;
3) fenolokwasy – w owocach: chlorogenowy, ferulowy, syringowy i kawowy, a w liściach: chinowy, salicylowy i p-kumarowy;
4) pochodne kwercetyny i kemferolu z grupy flawonoidów roślinnych;
5) procyjanidyny;
6) irydoidy: aspemlozyd i monotropeinę;
7) kwas ursolowy i inne związki triterpenowe;
8) kwasy organiczne;
9) witaminy z grupy B oraz A, C, PP;
10) mikroelementy: wapń, magnez, fosfor, miedź, mangan i potas;
11) cukry;
12) pektyny.
Składniki te odpowiedzialne są za właściwości prozdrowotne jagód:
1) antocyjany wykazują silne działanie przeciwutleniające – neutralizują wolne rodniki tlenowe, których nadmiar przyczynia się do rozwoju wielu schorzeń cywilizacyjnych, będących następstwem stresu oksydacyjnego: cukrzycy, nadciśnienia tętniczego, choroby wieńcowej, otyłości, udaru mózgu, zawału serca, miażdżycy, astmy oskrzelowej, alergii, kamicy nerkowej, próchnicy, wrzodów żołądka i dwunastnicy, osteoporozy, nowotworów, problemów natury psychicznej, takich nerwica, depresja, nadpobudliwość, przewlekły stres i ciągły niepokój, oraz chorób neurodegeneracyjnych – choroby Alzheimera, choroby Parkinsona czy stwardnienia zanikowego bocznego;
2) glukokininy zapobiegają wielu chorobom i schorzeniom sercowo-naczyniowym, m.in. miażdżycy i nadciśnieniu, ponieważ ograniczają sztywnienie tętnic i obniżają poziom złego cholesterolu (LDL) we krwi, dlatego zaleca się jedzenie jagód kobietom w okresie menopauzy;
3) garbniki, antocyjany i pektyny pomagają w nieżycie żołądka i jelit, biegunce i zaparciach, ponieważ garbniki hamują przepuszczalność błon śluzowych jelit i niszczą drobnoustroje chorobotwórcze, a antocyjany wiążą toksyny bakteryjne i szkodliwe produkty przemiany materii, ograniczając ich wchłanianie w przewodzie pokarmowym, duża zawartość pektyn z kolei ułatwia przesuwanie się mas kałowych, ograniczając ich zaleganie w jelitach;
4) witamina C występująca w jagodach w dużej ilości jest pomocna przy szkorbucie oraz zapaleniu gardła i jamy ustnej;
5) inozyd – flawonoid wykazuje działanie lecznicze w stanach zapalnych dróg moczowych i w kamicy nerkowej, działa przeciwcukrzycowo dzięki temu, że obniża poziom cukru we krwi, pomaga przy artretyzmie, hemoroidach i w stanach zapalnych skóry. Inozyd występuje w liściach czarnej jagody;
6) antocyjany są pomocne przy zaburzeniach widzenia takich, jak: niedowidzenie zmierzchowe, zaćma, degeneracja plamki żółtej, retinopatia cukrzycowa, wzmacniając naczynia krwionośne, poprawiają one mikrokrążenie oczne, zmniejszają przepuszczalność naczyń krwionośnych i obniżają ciśnienie śródgałkowe. Z tego powodu wyciąg z czarnej jagody jest składnikiem wielu leków stosowanych przy schorzeniach oczu. Włączenie jagód do diety może wspomóc leczenie chorób oczu lub działać profilaktycznie;
7) taniny (procyjanidyny), a wśród nich głównie resweratrol (silny przeciwutleniacz) zapobiegają rozwojowi nowotworów – blokują namnażanie komórek nowotworu i działają przeciwzapalnie, co jest istotnym czynnikiem hamującym rozwój raka (przede wszystkim jelita grubego), ponieważ pogłębiający się stan zapalny bardzo często zapoczątkowuje pojawienie się patologicznych komórek nowotworowych;
8) związki fenolowe mają cechy bakteriobójcze, dezynfekujące i przeciwzapalne, są toksyczna m.in. dla bakterii Helicobacter pylori, głównej przyczyny wrzodów żołądka i dwunastnicy;
9) polifenole roślinne i fenolokwasy mają silne działanie immunostymulujące, pobudzają układ odpornościowy do produkcji przeciwciał; związki te zawarte są w wyciągu z jagód.
Udowodniono, że wystarczy filiżanka jagód dziennie, aby znacząco obniżyć ryzyko wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych, nowotworów, objawów żołądkowo-jelitowych i kłopotów z widzeniem. Czarne jagody zaliczane są do tzw. żywności funkcjonalnej, która nie tylko odżywia, ale też jest naturalnym lekiem.
