Głóg - skarbnica wyjątkowych substancji
Najcenniejszą, obfitującą w najwięcej substancji czynnych biologicznie w owocach, kwiatach i liściach jest odmiana głogu jednoszyjkowego.
Owoce i kwiaty głogu
Głóg (Crataegus) jest rośliną rozpowszechnioną w północnej strefie umiarkowanej: Europie, Azji i Ameryce Północnej. Występuje dziko w lasach, na polanach, na zboczach wzgórz i gór oraz w parkach i ogrodach jako drzewo ozdobne lub krzew. Jest to roślina o grubych ciernistych gałęziach. Wyróżniane są następujące gatunki głogu: jendoszyjkowy (Crataegus monogyna L.), dwuszyjkowy (Crataegus oxyacantha L.), pięcioszyjkowy (Crataegus pentagyna), czarny (Crataegus nigra), włoski (Crataegus azarolus) oraz odmiany mieszane i hybrydy.
Głóg dwuszyjkowy jest krzewem o wysokości 3–5 metrów, natomiast głóg jednoszyjkowy może dorastać do 8 metrów i mieć postać drzewa. Surowcem zielarskim są kwiaty, liście i owoce. Kwiaty białe lub różowe zebrane są w rozłożyste baldachogrona. Zbiera się je wiosną, na początku kwitnienia, i suszy. Nigdy nie zbiera się wszystkich kwiatów z jednego krzewu, czy drzewa, aby część z nich mogła przekształcić się w owoce, które dojrzewają jesienią - nabierają wtedy ciemnoczerwonej barwy. Zbiera się je we wrześniu i październiku, a używa świeże lub suszone.
Dwie podstawowe odmiany
Kwiaty, liście i owoce zbiera się przede wszystkim z głogu jednoszyjkowego i dwuszyjkowego, przy czym ten pierwszy ma o wiele większy potencjał prozdrowotny. Gatunki różnią się budową kwiatów i owoców: u głogu dwuszyjkowego kwiaty mają dwuszyjkowe słupki, a owoce – po dwie lub trzy pestki. Głóg jednoszyjkowy natomiast ma kwiaty ze słupkami jednoszyjkowymi i owoce jednopestkowe. Różny jest też wygląd zewnętrzny i wielkość samych owoców głogu: u jednoszyjkowego są one podłużne, o jajowatym kształcie i ciemniejszym, brązowawym odcieniu oraz mniejsze, o długości 6–10 mm; głóg dwuszyjkowy z kolei ma owoce okrągłe, większe (do 13 mm długości) i ciemnoczerwone.
Substancje czynne biologicznie i właściwości prozdrowotne
W skład chemiczny kwiatów, liści i owoców głogu wchodzą:
• flawonoidy i ich pochodne (np. glikozydy flawonowe): katechina, epikatechina, rutyna, hyperozyd, którego znacznie więcej zawierają owoce niż kwiaty; witeksyna, ramnozyd, spireozyd;
• antocyjany – oligomeryczne proantocyjanidyny;
• saponiny;
• taniny;
• krateginy;
• aminy;
• cholina i acetylocholina;
• pochodne purynowe (adenozyna, adenina, guanina);
• kwasy fenolowe (m.in. kawowy);
• glikozydy – amigdalina;
• pektyny;
• kwasy triterpenowe (ursolowy, oleinowy, głogowy);
• fitosterole;
• garbniki;
• witaminy z grupy B oraz witamina A i C;
• sole mineralne (potas, magnez, sód, fosfor, wapń).
Najcenniejsze pod względem aktywności biologicznej są flawonoidy i proantocyjanidyny. Z uwagi na tak bogaty skład chemiczny kwiaty i owoce głogu wpływają korzystnie na fizjologię organizmu.
1. Wykazują działanie rozkurczowe, dlatego stosowane są przy skurczach mięśni gładkich jelit, dróg moczowych, żołądka, macicy i naczyń krwionośnych.
2. Działają przeciwzapalnie – flawonoidy, głównie katechina i epikatechina, zmiatają wolne rodniki tlenowe przyczyniające się do powstawania groźnych stanów zapalnych, mogących zapoczątkować chorobę nowotworową; są pomocne m.in. przy zapaleniu błony śluzowej jamy ustnej i gardła.
3. Wpływają korzystnie na pracę układu pokarmowego: przyspieszają trawienie, co zapobiega zaleganiu treści pokarmowej w jelitach, przeciwdziałają więc różnym dolegliwościom, np. zaparciom i niestrawności;
4. Łagodzą kaszel, przez co stosuje się je wspomagająco w astmie oskrzelowej.
5. Wspomagają prawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego. Dzięki przeciwskurczowemu działaniu na naczynia krwionośne mózgu zwiększają dopływ tlenu do neuronów, są więc pomocne m.in. w łagodzeniu bezsenności i nadpobudliwości;
6. Usprawniają przepływ krwi w naczyniach krwionośnych, obniżają poziom złego cholesterolu (LDL) i trójglicerydów we krwi, i w wątrobie; wpływa to na wspieranie ochrony układu sercowo-naczyniowego przed: niewydolnością mięśnia sercowego, chorobą niedokrwienną serca, chorobą wieńcową, miażdżycą, nadciśnieniem tętniczym – kwiaty i owoce głogu pomagają łagodzić objawy tych chorób.
7. Działają wzmacniająco na organizm, podnoszą siły witalne i zwiększają wydolność fizyczną, m.in. przez lepsze ukrwienie tkanek;
8. Działają moczopędnie, co sprzyja detoksykacji ustroju, a tym samym wspomaga układ odpornościowy.
W ziołolecznictwie ludowym i współczesnym
Kwiaty, liście i owoce głogu od dawna stosowane są w medycynie ludowej. Również współcześnie uważane są za skuteczne i bezpieczne. Dostępne są w formie suszu (do zaparzania), tabletek i soku. Wchodzą też w skład kosmetyków działających odżywczo na skórę i poprawiających jej krążenie.
Bibliografia
Król D., Głóg (Crataegus monogyna (L.), Crataegus oxyacantha (L.)) – cenną rośliną leczniczą, Postępy Fitoterapii 2011, nr 2, s. 122–126
Nowak G., Surowce roślinne stosowane w chorobach układu krążenia i serca, Herba Polonica 2009, nr 2, s. 100–120
W tej samej kategorii