Gryka – Zboże o wartości odżywczej i funkcjonalnej
Gryka siewna, inaczej – zwyczajna lub hreczka (Fagopyrum esculentum Moench) jest roczną dwuliścienną rośliną z rodziny rdestowatych zaliczaną do zbóż uprawnych. Pochodzi z górskich terenów Indii, skąd zawędrowała do Chin, Korei, Japonii i Azji Środkowej, głównie Rosji. Plemiona mongolskie i tatarskie przyczyniły się do rozpowszechnienia jej również w Europie: Polsce, Niemczech, Holandii, Francji i w krajach bałkańskich. Częścią jadalną o wysokiej wartości odżywczej są trójgraniaste, brunatne nasiona o ostrych krawędziach. Wykształcają się one z białych, bladoróżowych lub czerwonych kwiatów zebranych w grona lub baldachy.
Walory odżywcze i kulinarne
Grykę spożywamy najczęściej w formie kaszy gryczanej: białej (niepalonej) lub palonej (prażonej). Dostępne są również płatki gryczane i wafle gryczane. Przygotowuje się też mąkę, z której wypieka się różne ciasta, ciasteczka, chleb, robi naleśniki, pierogi, bliny, kleiki, służy też do zagęszczania sosów i zup. W sprzedaży dostępne są różne produkty gryczane, np.: makarony, słodycze czy mieszanki odżywcze do sporządzania napojów. Pod względem odżywczym ziarno to jest bogatym źródłem:
- białka o najkorzystniejszym składzie aminokwasowym spośród wszystkich zbóż (8,5–19%) – zawiera przede wszystkim lizynę; jednocześnie stosunek lizyny do argininy, a także metioniny do argininy jest niski;
- węglowodanów – przede wszystkim skrobi stanowiącej 59–70% suchej masy;
- lipidów – nienasyconych kwasów tłuszczowych – 2–4%;
- błonnika pokarmowego – 5–11%, w tym frakcji rozpuszczalnej – 3–7%, oraz nierozpuszczalnej – 2–4%;
- minerałów: magnezu – 21–63 mg/100 g zboża, cynku, miedzi, manganu, żelaza, potasu, fosforu, a także: boru, kobaltu i platyny;
- witamin z grypy B (B1, B2, B3, B6) oraz witaminy E;
- polifenoli;
- flawonoidów: rutyny, kwercetyny, orientyny, witeksyny, izowiteksyny oraz izoorientyny;
- flawonów;
- kwasów fenolowych;
- taniny;
- fitosteroli;
- fagopiryny.
Właściwości zdrowotne
Bogaty skład nasion gryki decyduje o jej pozytywnym wpływie na prawidłowe funkcjonowanie całego organizmu. Gryka nie tylko wspaniale odżywia, ale również zapobiega wielu schorzeniom i dolegliwościom:
1) obniża poziom “złego” chlesterolu we krwi, zapobiega więc nadciśnieniu tętniczemu, miażdżycy, chorobie niedokrwiennej serca i otyłości (obniża glikemię poposiłkową); działanie to możliwe jest dzięki niskiemu stosunkowi lizyny do argininy oraz metioniny do argininy oraz dzięki zawartości nienasyconych kwasów tłuszczowych i rozpuszczalnej frakcji błonnika;
2) pobudza perystaltykę jelit i wiąże wtórne kwasy w żółciowe i wodę (nierozpuszczalna frakcja błonnika);
3) obniża poziom cukru we krwi, przez co zalecana jest w codziennej diecie osób z cukrzycą;
4) wykazuje działanie przeciwutleniające – zawarte w niej antyoksydanty wychwytują wolne rodniki tlenowe, zapobiegając rozwojowi stanów zapalnych, a w konsekwencji – nowotworów, opóźniają procesy starzenia się i degradacji komórek; związki przeciwutleniające (rutyna) działają też ochronnie na układ krwionośny: poprawiają elastyczność żył i wzmacniają naczynia krwionośne;
Co ważne, gryka nie zawiera glutenu, może więc być składnikiem diety osób z nietolerancją glutenu. Jest stosowana zamiast innych zbóż do wypieku pieczywa. Dużą popularnością cieszy się też miód gryczany. Wykazuje on niezwykłe korzyści zdrowotne: wspiera rozwój fizyczny i umysłowy dzieci, zwalcza drobnoustroje chorobotwórcze, zapobiega więc wielu infekcjom, przyspiesza powrót do zdrowia po infekcji, działa ochronnie i oczyszczająco na wątrobę (dzięki zawartości cukrów prostych i choliny), poprawia pamięć i koncentrację, wzrok oraz słuch, a także bierze udział w stymulowaniu mineralizacji tkanki kostnej (np. po złamaniach).
Ciekawostka!
Łuska gryki stosowana jest do wypełniania poduszek, materacy, mat, ortodysków, opasek i wkładek do butów o działaniu terapeutycznym. Wszystkie one niwelują bóle kręgosłupa, bóle głowy oraz bóle kostno-stawowe. Są to produkty antyalergiczne.
Nie dla każdego
Kasza gryczana biała jest produktem o wysokich walorach odżywczych i zdrowotnych. Mogą ją spożywać wszyscy, bez wyjątku. Jednak kasza gryczana palona, pomimo wielu zalet, nie jest zalecana w diecie osób cierpiących na gastritis, choroby wrzodowe (żołądka i dwunastnicy), refluks, choroby jelit (np. jelito drażliwe, zespół złego wchłaniania itp.), gdyż gryka drażni żołądek (ze względu na pobudzanie jego pracy) i wywołuje zaostrzenie choroby. Osoby zmagające się z tego typu dolegliwościami i schorzeniami w układzie pokarmowym, powinny zastąpić kaszę gryczaną paloną –kaszą gryczaną białą (niepaloną), która jest wskazana w takich przypadkach.
