Propolis (kit pszczeli) stanowi mieszaninę wosku pszczelego i roślinnej lepkiej cieczy pokrywającej pączki drzew iglastych i liściastych (która również określana jest mianem propolisu). W zależności od składu chemicznego może przybierać rozmaite barwy: od żółtozielonej do brązowoszarej, brunatnej czy nawet czarnej. Ma lepką konsystencję i przyjemny balsamiczny zapach oraz smak.
Pszczoły używają propolisu wewnątrz ula do:
• uszczelniania i zalepiania szpar, aby zabezpieczyć ul przed drobnoustrojami chorobotwórczymi;
• przytwierdzania plastra miodu do ścian;
• polerowania komórek w woskowych plastrach;
• powlekania ciał obcych i intruzów dostających się do ula.
Różnorodny skład chemiczny
Skład propolisu jest dość zróżnicowany i zależy zarówno od rasy pszczół, jak i pory roku oraz rodzaju roślin w danej strefie klimatycznej, z których pszczoły pozyskują pyłek i propolis roślinny. Kształtuje się on następująco:
• balsamy (do 50%);
• żywice (50–80%);
• wosk pszczeli (8–30%);
• olejki eteryczne (10–14%);
• wosk roślinny (6%);
• pyłek kwiatowy (5%);
• garbniki (10%).
Propolis zawiera też ponad 300 substancji aktywnych:
• flawonoidy;
• związki fenolowe: kwasy (benzoesowy, cynamonowy, kawowy, ferulowy), alkohole (benzylowy, cynamonowy) oraz estry tych związków (z których najistotniejszy jest ester fenyloetylowy kwasu kawowego CAPE) i aldehydy aromatyczne;
• terpeny (monoterpeny, triterpeny, seskwiterpeny);
• kumaryny;
• sterole;
• kwasy tłuszczowe;
• węglowodany;
• enzymy;
• substancje lipidowo-białkowe;
• minerały (wapń, magnez, miedź, cynk, żelazo, mangan, cynę, krzem, sód, potas, fosfor, chrom);
• witaminy z grupy B oraz A, C i E.
Aktywność farmakologiczna i pielęgnacja
Wyciąg z propolisu stosowano już w medycynie ludowej (propolis rozpuszcza się w alkoholu etylowym). Najbardziej aktywne biologicznie związki w nim zawarte to: flawonoidy, terpeny i związki fenolowe, głównie estry aromatyczne. To one wykazują właściwości prozdrowotne:
1) działanie bakteriobójcze – zwalczanie m.in.: pałeczki okrężnicy (Escherichia coli, Salmonella, Shigella, Citrobacter, Klebsiella, Enterobacter, Serratia, Proteus), pałeczki Pseudomonas aeruginosa, gronkowce, paciorkowce, dwoinki zapalenia płuc, prątki gruźlicy, laseczki tlenowe i beztlenowe, maczugowce, promieniowce, krętki blade czy Helicobacter pylori;
2) zwalczanie wirusów m.in.: grypy, pryszczycy, zapalenia mózgu, opryszczki czy HSV;
3) niszczenie grzybów, głównie pleśniowych wywołujących grzybice skóry, włosów i paznokci, i drożdżaki Candida albicans;
4) pomoc w walce z pierwotniakami wywołującymi toksoplazmozę, rzęsistkowicę czy lambliozę;
5) mają cechy antyoksydantu – flawonoidy i związki fenolowe unieszkodliwiają wolne rodniki tlenowe krążące w organizmie, których nadmiar przyczynia się do powstania stresu oksydacyjnego, a w jego następstwie do rozwoju chorób cywilizacyjnych, jak: cukrzyca, nadciśnienie tętnicze, choroba wieńcowa, otyłość, udar mózgu, zawał serca, miażdżyca, astma oskrzelowa, alergie, kamica nerkowa, próchnica, wrzody żołądka i dwunastnicy, osteoporoza, nowotwory, problemy natury psychicznej – nerwica, depresja, nadpobudliwość, przewlekły stres i ciągły niepokój, oraz choroby neurodegeneracyjne – choroba Alzheimera, choroba Parkinsona czy stwardnienie zanikowe boczne;
6) działanie przeciwzapalnie;
7) działanie znieczulające;
8) ochrona przed szkodliwym promieniowaniem jonizującym.
Wszystkie te właściwości propolisu znajdują zastosowanie w profilaktyce i leczeniu różnych schorzeń i chorób:
1) polecany jest przy wrzodach żołądka i dwunastnicy (hamuje namnażanie się bakterii Helicobacter pylori);
2) chroni komórki wątroby przed uszkodzeniem lekami i innymi toksycznymi substancjami;
3) działa nefroprotekcyjnie (chroni nerki przed stanami zapalnymi i wspomaga ich prawidłowe funkcjonowanie);
4) obniża poziom cukru we krwi i reguluje ciśnienie tętnicze;
5) blokuje zlepianie się płytek krwi – zapobiega więc uszkodzeniom naczyń krwionośnych, a tym samym ogranicza ryzyko chorób sercowo-naczyniowych (m.in. miażdżycy);
6) wspomaga leczenie stanów zapalnych gardła, jamy ustnej i dziąseł;
7) przyspiesza gojenie się ran, oparzeń i owrzodzeń skóry, a także leczy łuszczycę;
8) wygładza, nawilża i regeneruje skórę;
9) leczy stany zapalne błon śluzowych odbytu;
10) zwalcza bakterie wywołujące zakażenia dróg rodnych u kobiet;
11) jest wykorzystywany w leczeniu reumatyzmu;
12) jego antyoksydacyjne działanie może mieć duże znaczenie w leczeniu niepłodności męskiej – kit pszczeli zwiększa poziom testosteronu i produkcję nasienia oraz zwiększa wagę jąder i najądrzy;
13) stymuluje układ immunologiczny do produkcji przeciwciał, co znacznie zwiększa odporność organizmu;
14) działa przeciwnowotworowo – flawonoidy, związki fenolowe i ich estry hamują rozrost komórek rakowych.
Na liście alergenów
Z uwagi na liczne korzyści wynikające z zastosowania propolisu stosuje się go w przemyśle farmaceutycznym (dostępny jest w formie wyciągu alkoholowego, tabletek, granulatów, maści czy czopków) i kosmetycznym (jako składnik kremów, balsamów, toników, maseczek, past do zębów oraz szminek). Terapia produktami pszczelimi (apiterapia) cieszy się coraz większą popularnością jako gałąź medycyny alternatywnej, nie jest jednak zalecana osobom uczulonym na jad pszczół i os oraz na produkty wytwarzane przez pszczoły. Reakcja uczuleniowa występuje zazwyczaj na produkty stosowania zewnętrznego, rzadko na produkty doustne. Kit pszczeli, podobnie jak miód, znajduje się na liście alergenów, dlatego przed jego zastosowaniem należy wypróbować działanie na delikatnej skórze (np. wewnętrznej części ramienia) lub przerwać przyjmowanie preparatów doustnych z propolisem w razie wystąpienia jakichkolwiek niepożądanych objawów.
