Woda, inaczej tlenek wodoru lub oksydan, to nieorganiczny związek chemiczny o wzorze H2O. W przyrodzie występuje w trzech stanach skupienia – ciekłym, stałym (lód) i gazowym (para wodna). Z punktu widzenia procesów chemicznych jest ona przede wszystkim dobrym rozpuszczalnikiem. Z punktu widzenia życia na Ziemi natomiast – substancją niezbędną. Bez wody życie nie byłoby możliwe. Większość wody na naszej planecie – ponad 90% – stanowią morza i oceany, będące zbiornikami wody słonej. Oprócz soli (chlorku sodu) rozpuszczone są w niej również gazy znajdujące się w atmosferze, głównie dwutlenek węgla.
Niezbędna w procesach biologicznych
Każdy organizm żywy składa się w większości z wody. Umożliwia ona zachodzenie wszystkich procesów biologicznych:
1) jest środkiem transportu dla substancji odżywczych, produktów przemiany materii, enzymów, hormonów oraz impulsów nerwowych – jako podstawowy składnik krwi (której stanowi 95%) i limfy (której stanowi 60–70%);
2) pozwala utrzymać prawidłową temperaturę ciała – pochłaniając ciepło, rozprowadza je po organizmie, a gdy temperatura jest zbyt wysoka, dochodzi do schładzania się ciała poprzez wydalanie potu;
3) umożliwia trawienie pokarmu i wchłanianie substancji odżywczych – dzięki obecności w ślinie, sokach żołądkowych, enzymach trawiennych oraz wszystkich narządach układu pokarmowego;
4) zapobiega urazom organów wewnętrznych i tkanek, wypełniając przestrzenie międzykomórkowe – chroni m.in. mózg, gałki oczne, rdzeń kręgowy, serce, płuca; zapobiega też tarciu połączeń kości i stawów;
5) jest rozpuszczalnikiem dla większości związków obecnych w organizmie – substancje odżywcze mogą dzięki temu zostać wchłonięte, a szkodliwe produkty przemiany materii – usunięte;
6) w procesie oddychania nawilża zarówno pobierane powietrze, jak i śluzówki narządów oddechowych, chroniąc je w ten sposób przed zanieczyszczeniami dostającymi się wraz z wdychanym powietrzem;
7) tylko dzięki niej możliwa jest prawidłowa praca nerek – rozpuszczają się w niej związki przeznaczone do wydalenia;
8) jej obecność w skórze zapewnia tej tkance elastyczność, odpowiednie nawilżenie i ochronę.
Jakość i ilość wypijanej wody – najważniejsze dla zdrowego stylu życia
Ludzki organizm składa się w ponad 70% z wody, a ciało noworodka zawiera jej o 15% więcej. W trakcie procesów metabolicznych wodę wydala się stale z organizmu (wraz z moczem, kałem, potem i wydychanym powietrzem), dlatego tak ważne jest jej regularne dostarczanie, zarówno w pokarmach, jak i w płynach. To podstawa każdej dobrze zbilansowanej diety. Powinno się wypijać ok. 2 litrów wody dziennie, a w okresie zwiększonej aktywności fizycznej nawet trzy razy tyle. Warto pamiętać o zastępowaniu kawy, herbaty, napojów i soków czystą, niegazowaną wodą.
Odwodnienie – groźny stan chorobowy
Do odwodnienia może dojść nie tylko podczas upałów, ale też mrozów, nadmiernego wysiłku fizycznego czy walki organizmu z chorobą. Oznacza ono utratę bardzo dużej ilości wody wraz z elektrolitami niezbędnymi do prawidłowego przebiegu procesów biologicznych. Istnieją trzy rodzaje odwodnienia: hipertoniczne (gdy traci się więcej wody niż elektrolitów), hipotoniczne (gdy przeważają straty elektrolitów) i izotoniczne (gdy następuje utrata wody i elektrolitów w tej samej ilości).
Odwodnienie może mieć bardzo groźne następstwa. Jego początkowe stadium organizm sygnalizuje wzmożonym pragnieniem. Jeśli nie dostarczy się mu odpowiedniej ilości wody, pojawią się również: ograniczenie ilości wydalanego moczu, suchość w ustach, brak apetytu, wzdęcia, problemy z trawieniem, zaparcia, ospałość, przyspieszenie akcji serca, wiotczenie skóry, bolesność mięśni i stawów, zawroty i bóle głowy, ograniczenie wydzielania potu, gorączka, spadek ciśnienia, zapadnięcie się gałek ocznych lub nawet utrata przytomności. W poważnych przypadkach odwodnienia konieczne jest dożylne podanie płynów; jeśli zaś stan chorego nie wymaga leczenia szpitalnego, płyny należy uzupełniać stopniowo – bardzo często, ale w małych ilościach.
Aby zapobiec niebezpiecznym skutkom odwodnienia, należy codziennie dostarczać organizmowi wystarczającej ilości płynów. Ogólnie zaleca się wypijanie od 25 do 35 ml wody na 1 kg masy ciała. Kobiety potrzebują przynajmniej 2 litrów wody dziennie, a mężczyźni 2,5 l. Więcej wody potrzebują kobiety w ciąży (2,3 l dziennie) i karmiące (3 l dziennie). Oczywiście latem bądź przy wzmożonej aktywności fizycznej, a także w chorobie przebiegającej z gorączką i biegunką zapotrzebowanie na wodę znacznie wzrasta, różni się też w zależności od wieku – u nastoletnich chłopców w okresie dojrzewania jest to nawet 3,3 l dziennie. U dzieci, ze względu na ich wzmożoną ruchliwość, należy zadbać o bardzo częste podawanie niewielkich ilości wody. Warto również wziąć pod uwagę, że zawartość wody w organizmie zmniejsza się z wiekiem, oznacza to, że z czasem organizm potrzebuje coraz więcej wody. W razie niedostarczania organizmowi odpowiedniej jej ilości szybciej pojawiają się oznaki starzenia (zmarszczki, utrata jędrności i elastyczności skóry), oprócz tego obniża się odporność i występują dolegliwości ze strony układu pokarmowego czy krwionośnego. Zbyt mała ilość wody może być przyczyną bardzo wielu chorób, zwłaszcza u osób starszych. Niekiedy najbardziej oczywistym lekarstwem na rozmaite dolegliwości, z którymi zmagają się osoby w podeszłym wieku, jest zwiększenie ilości wypijanych płynów.
Gazowana czy niegazowana, mineralna czy źródlana
Bardzo dużo mówi się o piciu wody niegazowanej – to ważne, ponieważ dwutlenek węgla obecny w wodzie gazowanej przepełnia żołądek i sprawia, że faktyczna ilość wypitej wody jest mniejsza, niż być powinna. Z tego powodu pojawia się fałszywe odczucie ugaszenia pragnienia. Tymczasem wody niegazowanej można wypić o wiele więcej, faktycznie odpowiadając na potrzebę zaspokojenia pragnienia. Nieprawdą jest natomiast, że woda gazowana jest niezdrowa – wręcz przeciwnie – zawarty w niej dwutlenek węgla pobudza pracę układu pokarmowego, a więc przyspiesza przemianę materii i wzmaga apetyt. Działa też moczopędnie. Jednak przy schorzeniach układu pokarmowego, jak celiakia, refluks, wrzody żołądka i dwunastnicy, zespół złego wchłaniania, wrzodziejące zapalenie jelit, czy zespół jelita wrażliwego dwutlenek węgla może powodować bolesne wzdęcia, a przyspieszenie perystaltyki jelit nie jest wskazane przy tych chorobach. Dlatego po wodę gazowaną mogą sięgać jedynie osoby zdrowe.
Istnieją trzy rodzaje wód gazowanych: niskonasycona CO2 (poniżej 1500 mg/l), średnionasycona CO2 (1500–4000 mg/l) i wysokonasycona CO2 (powyżej 4000 mg/l). Ktoś, kto cieszy się ogólnie dobrym stanem zdrowia, może swobodnie wybrać wodę, która bardziej odpowiada jego preferencjom. Wody gazowanej nie zaleca się kobietom w ciąży i karmiącym, małym dzieciom, osobom cierpiącym na dolegliwości układu pokarmowego, takie jak zespół jelita drażliwego czy wzdęcia (CO2 może je nasilać), oraz w problemach z krtanią oraz przy obturacyjnej chorobie płuc.
Różnice między wodą mineralną a źródlaną dotyczą przede wszystkim stopnia mineralizacji, czyli zawartości składników mineralnych. Umownie przyjęto, że w wodach źródlanych (inaczej niskozmineralizowanych) stopień mineralizacji wynosi 200–500 mg/dm3. W wodach mineralnych natomiast udział mikroelementów stanowi od 500 do ponad 1000 mg/dm3. Są to kationy: magnezowy, wapniowy, sodowy, potasowy; oraz aniony: chlorkowy, jodkowy, wodorowęglanowy, siarczanowy. Nie ma przeciwwskazań, aby osoby zdrowe piły wody mineralne. Ich przeznaczenie jest po prostu nieco inne – zaleca się je osobom dbającym o uzupełnienie niedoborów konkretnych pierwiastków w diecie. Chcąc dostarczyć dodatkową ilość wapnia, magnezu czy potasu, warto więc sięgnąć po wodę mineralną. Istnieją różne: z niską zawartością sodu, z większą ilością wodorowęglanu sodowego, siarczanu magnezu czy innych pierwiastków – osoby zainteresowane konkretnym stężeniem danego składnika mogą dobrać odpowiedni dla siebie rodzaj wody. Wody mineralne z wysoką zawartością wodorowęglanów (powyżej 600 mg/l) są niewskazane przy nadkwasocie, gdyż składnik ten nasila dolegliwość. Siarczany w ilości powyżej 600 mg/l wywołują biegunki, jeśli natomiast jest ich mniej, działają korzystnie na przemianę materii oraz wzmagają wydzielanie żółci.
Wody źródlane z kolei przeznaczone są do codziennego, częstego spożycia. Są dobre także dla dzieci, kobiet w ciąży i matek karmiących oraz osób, które muszą ograniczać spożycie konkretnych minerałów. Zarówno wody źródlane, jak i mineralne wydobywa się z ujęć podziemnych, gdzie są chronione przed zanieczyszczeniami chemicznymi i mikrobiologicznymi – zapewnia to ich bezpieczny dla zdrowia skład.
Należy pamiętać, że woda jest najważniejszą substancją w przyrodzie, a więc i we wszystkich organizmach żywych. Wypijanie codziennie odpowiedniej jej ilości to podstawa dla zdrowia. Okazuje się, że w bardzo wielu przypadkach wystarczy zwiększyć ilość dostarczanej organizmowi wody, aby wiele dolegliwości po prostu ustąpiło.
