Jaskra – jak ją rozpoznać?

Udostępnij

Jaskra jest zespołem schorzeń oczu, w których dochodzi do uszkodzeń włókien nerwowych siatkówki.

Jaskra – pogłębiające się uszkodzenie nerwu wzrokowego

Jaskra jest zespołem schorzeń oczu, w których dochodzi do uszkodzeń włókien nerwowych siatkówki. Następują zmiany (zagłębienia) w tarczy nerwu wzrokowego, co powoduje ubytki w polu widzenia. Ubytki te w przebiegu nieleczonej jaskry powiększają się, co coraz bardziej pogarsza wzrok i może doprowadzić do całkowitej ślepoty. Powodem uszkodzeń nerwów wzrokowych jest wzrost ciśnienia w gałce ocznej wywołany zebraniem się nadmiernej ilości płynu doprowadzającego do oka składniki odżywcze, a odprowadzającego produkty przemiany materii. Płyn ten nie może odpłynąć do naczyń krwionośnych z powodu zatkania porów tzw. kąta przesączania lub całkowitego zamknięcia kąta. Zbyt wysokie ciśnienie śródgałkowe nieodwracalnie uszkadza nerw wzrokowy, naczynia krwionośne i włókna siatkówki oka.

Jak rozpoznać jaskrę

Najczęściej we wczesnym stadium choroba przebiega bezobjawowo. Pojawiają się z czasem dolegliwości: zwężenie obwodowego pola widzenia (chory widzi jedynie centralną część obrazu), pojawiające się charakterystyczne okręgi przy patrzeniu na źródło światła, zwiększona wrażliwość na światło, łzawienie i zaczerwienienie oczu, bóle głowy w okolicy oczu, bóle samych oczu, nudności, bóle brzucha i wymioty oraz zaburzenia pracy serca.

Podjednostki chorobowe

Dla usprawnienia diagnozowania sklasyfikowano rodzaje jaskry.

1. Jaskra wtórna (nabyta)
• z otwartym kątem przesączania:
– spowodowana chorobami oczu, np.: krwotokiem wewnątrzgałkowym, guzami wewnątrzgałkowymi, odwarstwieniem siatkówki, chorobami soczewki oka m.in. złuszczaniem się torebki soczewki (pseudoeksfoliacją), urazami mechanicznymi (także podczas zabiegów chirurgicznych), stanem zapalnym błony naczyniowej, leczeniem silnymi lekami, np. sterydami, oraz zatkaniem otworków odpływowych ziarenkami barwnika pochodzącego z tęczówki oka ocierającej się o soczewkę (jaskra barwnikowa);
• z zamkniętym kątem przesączania: jaskra złośliwa, jaskra związana z pęczniejącą lub przemieszczoną soczewką, związana z zaburzeniem krążenia w oku (neowaskularna);

2. Jaskra pierwotna (wrodzona)
• z otwartym kątem przesączania: młodzieńcza, pierwotna z wysokim ciśnieniem śródgałkowym lub normalnego ciśnienia – ten rodzaj jaskry najczęściej nie daje praktycznie żadnych objawów, stąd u osób z jaskrą pierwotną otwartego kąta przesączania istnieje duże ryzyko ślepoty, zwłaszcza że brak sygnałów ostrzegawczych sprawia, iż diagnoza jest zbyt późna, a chorzy rzadko zgłaszają się do lekarza;
• z zamkniętym kątem przesączania, które może występować jako zamknięcie: ostre, podostre, okresowe, przewlekłe lub jako stan po ostrym zamknięciu kąta przesączania czy zamykanie się kąta przesączania w przebiegu bloku źrenicznego, zespołu płaskiej tęczówki lub patologii soczewki.

Grupa wysokiego ryzyka

Wśród szczególnie narażonych na wystąpienie jaskry są osoby powyżej 40. roku życia. Zwiększone ryzyko pojawia się również wtedy, gdy choroba występuje w rodzinnie. Zmaganie się z chorobami układu krążenia (głównie nadciśnieniem lub niedociśnieniem tętniczym, podwyższonym poziomem cholesterolu czy zaburzeniem krążenia obwodowego), migrenowymi bólami głowy lub oczu również zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia jaskry. Podobny wpływ mają wady wzroku (krótkowzroczność i nadwzroczność) i choroby gałki ocznej (retinopatia cukrzycowa, czyli uszkodzenie naczyń krwionośnych siatkówki oka jako powikłanie cukrzycy) z urazami mechanicznymi włącznie. Należy też zachować ostrożność w stosowaniu glutaminianu sodu w diecie (a najlepiej całkowicie go wyeliminować), gdyż przyjmowanie znacznych jego ilości bardziej naraża na wystąpienie jaskry. To samo dotyczy palenia tytoniu i stresującego trybu życia. Leki z grupy kortykosteroidów przyjmowane przez dłuższy czas oraz doustna antykoncepcja kobiet to także czynniki wpływające na częstsze diagnozowanie jaskry. Warto wspomnieć o lekach parasympatykolitycznych, które mogą nasilać przebieg jaskry z otwartym kątem przesączania.

Metody rozpoznawania

Aby zdiagnozować schorzenie wykonuje się badania: pomiar ciśnienia w gałce ocznej, pomiar pola widzenia i obraz tarczy nerwu wzrokowego. Pomocne tutaj mogą być też ogólne badania, czyli pomiar ciśnienia tętniczego i badanie poziomu glukozy we krwi. Tradycyjnymi sposobami wykrywania i sklasyfikowania typu jaskry są: gonioskopia, tomografia przedniego odcinka oka, badanie HRT, GDx, OCT jaskrowe, GCL/GCC i perymetria standardowa SAP.
Okuliści stale szukają nowych dokładniejszych metod diagnostycznych; należy do nich m.in. badanie FDT.
Nowo opracowaną metodą jest również stymulacja krótkim bodźcem wzrokowym (np. błyskiem światła lub pojawiającą się w polu widzenia szachownicą, w której intensywnie zmieniają się czarno-białe pola). W trakcie badania rejestruje się potencjały wzrokowe, a różnice wyników badaniu osoby zdrowej i cierpiącej na jaskrę są na tyle duże, że z powodzeniem można stosować tę metodę do prawidłowej diagnostyki jaskry.

Leczenie farmakologiczne i operacyjne

Jaskra jest chorobą niełatwą do wyleczenia. Stosuje się krople do oczu obniżające ciśnienie śródgałkowe, zawierające prostaglandyny i prostaminy, parasympatykomimetyki, betablokery lub inhibitory anhydrazy węglanowej. Bardzo dobre efekty dają również kannabinoidy (THC) i marihuana lecznicza w postaci tabletek, zalegalizowana jest jednak tylko w niektórych krajach (Stany Zjednoczone, Niemcy). Jeżeli ciśnienie śródgałkowe nie utrzymuje się na stałym poziomie, a wręcz ono wzrasta, wtedy kieruje się pacjenta na odbarczenie oka, np. przez laseroterapię, gdzie stosuje się trabekuloplastykę lub irydotomię. Za pomocą lasera dociera się do kąta przesączania starając się poszerzyć jego otwór. Zabieg laserowania jest metodą zapobiegającą perforacji gałki ocznej w wyniku panującego w niej nadciśnienia i pomaga na krótko. Przeprowadza się go, aby ulżyć pacjentowi w bólu oczu. Jeżeli ciśnienie znów niebezpiecznie wzrasta i nie udaje utrzymać się go na stałym poziomie, pomimo wykonania zabiegu i stosowania kropli obniżających ciśnienie śródgałkowe, konieczna staje się operacja mająca na celu dodatkowe poszerzenie kąta przesączania lub wytworzenie nowych dróg odpływu dla zalegającej cieczy. Do najczęściej stosowanych metod operacyjnych należy m.in. mikroinwazyjna chirurgia jaskry, gdzie stosuje się światłowody, nici i inne materiały poszerzające otwór kąta przesączania oraz coś w rodzaju płytek czy rurek odprowadzających płyn z oka. Do metod mikroinwazyjnych należy np. wiskokanaloplastyka, polegająca na wprowadzeniu światłowodu do kanalika Schlemma, podaniu wiskoelastyka (żelu poszerzającego kanalik), a następnie do światłowodu przywiązuje się specjalne nici, które przeprowadza się przez całą gałkę oczną i zawiązuje – potrzebne jest to w celu napięcia ścian, co dodatkowo rozszerza kanalik Schlemma, ułatwiając wyciekanie płynu z oka i obniżając tym samym ciśnienie. Zaletą metod niskoinwazyjnych jest niewchodzenie w głębokie struktury oka, co zmniejsza ryzyko powikłań. Inne stosowane metody operacyjne to: trabekulektomia, irydektomia, skleroiridektomia, cyklodiatermia i cyklokriopexio, goniotomia oraz fotokoagulacja. Metody chirurgiczne są jednak ostatecznością, gdyż dają bardzo częste powikłania m.in. w postaci zaćmy (zmętnienia soczewki).

Bibliografia

Czechowicz-Janicka K., Co to jest jaskra ?, Medycyna Rodzinna 2004, nr 2, s. 61–67, online: http://www.czytelniamedyczna.pl/513,co-to-jest-jaskra.html, dostęp [12.02.2018]

Kański J., Tesla P., Jaskra – kompendium diagnostyki i leczenia, Górnicki Wydawnictwo Medyczne, Wrocław 2006

Fife B., Zdrowe oczy, Wydawnictwo Vital, Białystok 2016