Aspartam — co to i czy jest szkodliwy?

Słodziki szturmem podbiły rynek spożywczy. Szukamy ich w produktach "light", jogurtach, napojach gazowanych, a nawet gumie do żucia. Jednym z najpopularniejszych jest aspartam — substancja wzbudzająca wiele kontrowersji. Czym jest aspartam? Czy rzeczywiście jest bezpieczny? Odpowiadamy na te pytania w naszym artykule.

Co to aspartam?

Aspartam (E951) to sztuczny słodzik, około 200 razy słodszy od cukru. Powstaje z połączenia dwóch aminokwasów: kwasu asparaginowego i fenyloalaniny.

Aspartam to częsty składnik zdrowej żywności, używany zamiast cukru. Chociaż dostarcza on około 4 kalorii na gram, podobnie jak zwykły cukier, to ze względu na jego dużo większą słodycz, potrzebne są znacznie mniejsze ilości do osiągnięcia tej samej słodkości, co znacząco redukuje ilość kalorii dostarczanych do organizmu w porównaniu do stosowania zwykłego cukru.

Schemat rozkładu chemicznego

Aspartam jest trawiony w organizmie przez rozkład na dwa naturalne aminokwasy: fenyloalaninę i kwas asparaginowy. Z tego powodu osoby chore na fenyloketonurię (genetyczną chorobę polegającą na trudności w metabolizowaniu fenyloalaniny, co prowadzi do gromadzenia się jej nadmiaru w organizmie) nie mogą używać tego słodzika, gdyż wiąże się to ze zbyt dużym ryzykiem zatrucia fenyloalaniną, czego następstwem mogą być poważne zaburzenia neurologiczne.

Podczas hydrolizy aspartamu w układzie pokarmowym powstaje też metanol (0,1 g metanolu na 1 g aspartamu), który następnie utlenia się do formaldehydu i kwasu mrówkowego. Choć metanol jest szkodliwy dla człowieka, to jego ilość wytwarzana podczas trawienia słodzika jest niewielka w porównaniu z jego zawartością w innych produktach spożywczych. Pod tym względem aspartam uważany jest więc za całkowicie bezpieczny.

W jakich produktach można znaleźć aspartam?

Krótko mówiąc, aspartam znajdziesz głównie w produktach niskokalorycznych i "bez cukru". 

Produkty z aspartamem to przede wszystkim dietetyczne napoje gazowane, słodzone jogurty, cukierki, a także niektóre leki i suplementy diety. Jest popularny wśród osób dbających o linię lub cierpiących na cukrzycę, bo nie podnosi poziomu cukru we krwi tak jak zwykły cukier.

Aspartam zawierają m.in.:

• napoje gazowane i bezalkoholowe,
• żywność "light" i "diet",
• gumy do żucia,
• cukierki i słodycze,
• jogurty i desery mleczne,
• płatki zbożowe,
• suche syropy i koncentraty smakowe.

Szkodliwość aspartamu. Czy aspartam jest bezpieczny?

Wiele osób pyta, czy aspartam jest szkodliwy. Odpowiedź brzmi: w większości przypadków nie.

Aspartam jest jednym z najbardziej badanych dodatków do żywności i większość badań potwierdza jego bezpieczeństwo w umiarkowanych dawkach.

Warto zauważyć, że bezpieczną dawką tego chemicznego związku jest 40 mg/kg masy ciała dziennie.

Jakie mogą być skutki uboczne nadmiernego spożycia aspartamu?

Pomimo przekonujących analiz naukowych u niektórych osób może występować zwiększona wrażliwość na ten środek. Mogą więc pojawić się następujące skutki uboczne:

• bóle i zawroty głowy (z migreną włącznie),
• skurcze mięśni, w tym częstoskurcz serca, i bóle stawów,
• bezsenność,
• rozdrażnienie, zły nastrój, niepokój, depresja, problemy z pamięcią i koncentracją,
• wysypka,
• nudności,
• pogorszenie słuchu, wzroku i trudności w mówieniu,
• trudności w oddychaniu.

To tylko niektóre skutki uboczne, jakie mogą pojawić się przy regularnym przyjmowaniu aspartamu.

Wpływ spożywania dużych ilości aspartamu na zdrowie

Mimo oficjalnych publikacji na temat braku przekonujących powodów do zaprzestania jego stosowania, spora grupa niezależnych naukowców nadal twierdzi, że aspartam to najbardziej niebezpieczna substancja dodawana do żywności. Grupa ta odważnie głosi, że jest to celowe działanie koncernów farmaceutycznych zarabiających na sprzedaży leków mających pomóc m.in. w dolegliwościach wywoływanych przez aspartam. Uważa, że aspartam inicjuje rozwój wielu groźnych chorób, m.in: epilepsji, stwardnienia rozsianego, guzów mózgu, choroby Parkinsona, choroby Alzheimera, cukrzycy, nowotworów – przede wszystkim raka mózgu i układu limfatycznego i wielu innych. Odpowiedzialne za to są trzy substancje powstające podczas rozkładu aspartamu w organizmie: fenyloalanina, kwas asparaginowy i metanol.

Przeprowadzono wiele testów (także na ludziach), na podstawie których wywnioskowano następujący wpływ tych trzech substancji na zdrowie:

1. Fenyloalanina – osoby regularnie przyjmujące aspartam mają stale podwyższony poziom fenyloalaniny we krwi, a co za tym idzie – także w mózgu. Powoduje to spadek produkcji serotoniny, co wywołuje depresję i stany lękowe. Przy wyjątkowo wysokim stężeniu fenyloalaniny we krwi aminokwas ten może odkładać się z mózgu, jest wtedy szczególnie niebezpieczny dla płodu oraz noworodka – staje się odpowiedzialny za schizofrenię czy napady padaczki.
2. Kwas asparaginowy – jego nadmiar uszkadza neurony, wywołuje to przedostawanie się do komórek nerwowych zbyt dużej ilości wapnia, co z kolei przyczynia się do powstania nadmiernej ilości wolnych rodników tlenowych uszkadzających lub nawet niszczących komórki nerwowe. Mechanizm ten prowadzi do rozwoju wielu chorób neurodegeneracyjnych, jak np.: stwardnienie rozsiane, utrata pamięci, zaburzenia hormonalne, utrata słuchu, epilepsja, choroba Alzheimera, choroba Parkinsona, demencja oraz nowotwory mózgu.
3. Metanol – dla człowieka jest po prostu trucizną wywołującą następujące dolegliwości: bóle i zawroty głowy, nudności, dolegliwości żołądkowo-jelitowe, osłabienie, dreszcze, zaniki pamięci, drętwienie i bóle kończyn, zaburzenia widzenia lub nawet ślepotę. Metanol jest również substancją rakotwórczą.
4. W procesie metabolizmu aspartamu powstaje także produkt uboczny – dwuketopiperazyna (DKP), która w jelicie cienkim, łącząc się ze związkami azotu, przechodzi w substancję podobną do N-nitrozomocznika (związek z grupy N-nitrozoamin), będący silna trucizną odpowiedzialną głównie za rozwój guzów mózgu.

Stosowanie aspartamu jest zatem dość kontrowersyjne i niebezpieczne, zwłaszcza przy regularnym dodawaniu do posiłków.

Czy aspartam jest rakotwórczy? Bezpieczeństwo aspartamu

Nie ma naukowych jednoznacznych dowodów na to, że aspartam jest rakotwórczy. Liczne badania przeprowadzone na zwierzętach i ludziach nie wykazały związku między aspartamem a zwiększonym ryzykiem zachorowania na raka.

Ryzyko wystąpienia nowotworów

Badania nad bezpieczeństwem stosowania aspartamu prowadzone są już od 1974 roku. Przeprowadzono wiele analiz i testów na zwierzętach i za każdym razem potwierdzano minimalne zagrożenie dla zdrowia. Ważnym wydarzeniem w latach 90. XX wieku była publikacja badań sugerujących rzekome rakotwórcze działanie aspartamu. W dokumentach testów prowadzonych na szczurach, które wykonano w celu udowodnienia, że aspartam zwiększa ryzyko wystąpienia raka mózgu i układu limfatycznego, brakowało jednak jednoznacznych dowodów na związek słodzika z tego rodzaju nowotworami.

W 2013 roku, po wielu próbach interpretacji wszystkich badań, uznano jednoznacznie, że nie ma związku między stosowaniem aspartamu a zwiększoną zachorowalnością na nowotwory. Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności i Zespół ds. Dodatków do Żywności i Składników Pokarmowych wydał pozytywną opinię, dopuszczając tym samym aspartam do sprzedaży i pozwalając na dodawanie go do produktów spożywczych.

Wątpliwości mogą nieść ostatnie badania prowadzone przez przez Międzynarodową Agencję Badań nad Rakiem (IARC), która w lipcu 2023 roku dodała ten słodzik na listę produktów prawdopodobnie rakotwórczych dla ludzi. Choć obecnie posiadane dowody są ograniczone to Połączony Komitet Ekspertów WHO/FAO ds. Dodatków do Żywności (JECFA) ustanowił dopuszczalne dzienne spożycie aspartamu na 40 mg/kg masy ciała¹. U dorosłego człowieka o masie 70 kg dzienna dawka tego słodzika nie może przekroczyć zatem 2800 mg. Tymczasem 1 litr popularnego napoju gazowanego w wersji bez cukru, ma 586 mg aspartamu. Oznacza to, że aby przekroczyć dzienną dopuszczalną dawkę, taka osoba musiałaby wypić prawie 5 litrów tego napoju.

Spożycie aspartamu – czy warto nim słodzić?

Jeśli zastanawiasz się, czy warto używać aspartamu do słodzenia, odpowiedź jest: zależy to od twojego zdrowia i preferencji.

Aspartam jest dobrym wyborem dla osób, które chcą ograniczyć kalorie lub cukier w diecie, ale pamiętaj o umiarze. Możesz też rozważyć inne słodziki, takie jak stevia czy ksylitol, które są postrzegane jako bardziej naturalne opcje.

Aspartam — słodzik bezpieczny czy nie?

Aspartam jest bezpiecznym słodzikiem dla większości osób, jeśli spożywany jest w umiarkowanych ilościach. Należy jednak zwracać uwagę na produkty, które go zawierają i zachować ostrożność w przypadku osób z fenyloketonurią, kobiet w ciąży i karmiących piersią oraz osób z migrenami.

Pamiętaj, że najlepszym zamiennikiem cukru jest zawsze naturalna słodkość owoców.

Bibliografia:

1. Anna Heinich, Aspartam E951. Co mówią badania naukowe o tym, czy jest szkodliwy?, publikacja online, https://dietetycy.org.pl/aspartam-e951-badania/, dostęp 28.06.2024

2. Aspartame, Puchem 3.02.2018, online: https://pubchem.ncbi.nlm.nih.gov/compound/134601#section=Metabolite-Description, dostęp 26.01.2018

3. E. Hoffman, Aspartam wciąż wzbudza kontrowersje, Biotechnologia.pl 1.01.2014, online: http://biotechnologia.pl/farmacja/aspartam-wciaz-wzbudza-kontrowersje,13424, dostęp 26.01.2018

4. Aspartam, online: http://www.gronkowiec.pl/aspartam.html, dostęp 26.01.2018

5. M. Majewska, Czy aspratam jest rakotwórczy? Jakie są skutki uboczne przyjmowania słodzika, PoradnikZdrowie.pl 24.06.2016, online: http://www.poradnikzdrowie.pl/zywienie/co-jesz/czy-aspartam-jest-rakotworczy-jakie-sa-skutki-uboczne-przyjm_41940.html, dostęp 26.01.2018