Kozieradka pospolita - niezwykła roślina

Kozieradka pospolita – silnie przeciwzapalne azjatyckie nasiona

Kozieradka pospolita (Trigonella foneum graecum L.), inaczej fenugreek to roślina z rodziny bobowatych występująca naturalnie w rejonie Morza Śródziemnego, głównie w: Pakistanie, Turcji i Sudanie, oraz w Chinach i Indiach. Uprawiana jest w Europie i krajach azjatyckich. Surowcem spożywczym są nasiona, początkowo zamknięte w brunatnym strąku długości ok. 15 cm. Ziarno po wysuszeniu i zmieleniu stosowane jest jako przyprawa o bardzo intensywnym aromacie. Wysoko cenione są walory odżywcze i lecznicze tego ziela.

W tradycyjnej medycynie chińskiej i hinduskiej stosuje się je w cukrzycy, przy dolegliwościach przewodu pokarmowego, chorobach górnych dróg oddechowych, w leczeniu stanów zapalnych skóry oraz urazów i stłuczeń, a także jako środek pobudzający laktację. W Azji spożywa się również liście oraz stosuje się w leczeniu chorób oczu.

Bogate źródło związków bioaktywnych

Nasiona kozieradki zawierają liczne substancje o działaniu prozdrowotnym:

1) zespół flawonoidów:
– flawony – m.in. luteolinę i trycynę;
– flawanony – naryngeninę;
– flawonole – kwercetynę;
– pochodne flawonoidów – glikozydy (witeksynę, izowiteksynę, orientynę, izoorientynę, wiceninę-1, wiceninę-2) i estry;
2) izoflawony (fitoestrogeny) – biochaninę A, formononetynę, daidzeinę;
3) saponiny steroidowe – m.in. pochodne spirostanu i furostanu;
4) aglikony – diosgeninę, jamogeninę, jukkageninę, lilageninę, tigogeninę, neotigogeninę, gitogeninę, noegitogeninę;
5) glikozydy – pochodne furostanu i spirostanu (diosgeniny i grekuniny) i pochodne glikozydowe (trigofenozydy, trigoneozydy I-XII);
6) alkaloidy – alkaloid pirydynowy, trygonelina;
7) śluz – galaktomannany;
8) witaminy;
9) minerały;
10) substancje zapachowe.

Przy cukrzycy i wysokim poziomie cholesterolu

Włączenie do diety nasion kozieradki przynosi korzyści zdrowotne. Zawarte w niej związki czynne biologicznie wykazują działanie:

1) hipoglikemiczne – obniżają poziom glukozy we krwi, stymulują aktywność enzymów glukoneogenicznych, zwiększają wydzielanie insuliny, opóźniają opróżnianie żołądka, redukują poposiłkowy wzrost poziomu glukozy oraz hamują aktywność enzymów rozkładających węglowodany – ma to duże znaczenie we wspomaganiu leczenia cukrzycy;
2) hipolipidemiczne – obniżają stężenie złego cholesterolu LDL i trójglicerydów w surowicy krwi, nasilając ich metabolizm i przemianę do kwasów żółciowych w wątrobie oraz przyspieszając wydalanie z ustroju w postaci kompleksów z błonnikiem; opóźniają również wchłanianie innych związków tłuszczowych, częściowo blokując działanie enzymu trzustkowego – lipazy; ograniczają gromadzenie się tłuszczu w komórkach, hamując aktywność genów odpowiedzialnych za syntezę kwasów tłuszczowych, cholesterolu i trójglicerydów; działanie to zapobiega rozwojowi miażdżycy tętnic wieńcowych;
3) antyoksydacyjne i przeciwzapalne – nasiona kozieradki stosowane zewnętrznie i doustnie wspomagają leczenie stanów zapalnych, które o tyle są groźne, że początkowo przebiegają bezobjawowo, ale mogą rozwinąć się w nowotwory;
4) neuroprotekcyjne – stymulują regenerację komórek mózgowych, co skutkuje poprawą pamięci, mają duże znaczenie w profilaktyce i leczeniu chorób neurodegeneracyjnych, m.in. choroby Alzheimera;
5) antybiotyczne – hamują rozwój drobnoustrojów chorobotwórczych;
6) ochronne na przewód pokarmowy – pobudzają apetyt i wspomagają trawienie, są pomocne przy wzdęciach, chronią i regenerują błonę śluzową żołądka, tworząc na jej powierzchni polisacharydową warstwę ochronną, oraz zmniejszają jej obrzęk i przekrwienie w przebiegu stanów zapalnych i nadżerek, ograniczają wydzielanie soku żołądkowego oraz leczą stany zapalne śluzówki jelit; aktywność przeciwutleniająca diosgeniny chroni przed rakiem jelita grubego, hamując wzrost komórek nowotworowych;
7) hepatoprotekcyjne – zmniejszają peroksydację (utlenianie) lipidów i aktywują enzymy przeciwutleniające w komórkach wątroby oraz wspomagają leczenie chorób tego narządu;
8) wykrztuśne – wspomagają leczenie infekcji górnych dróg oddechowych;
9) zmiękczające skórę i łagodzące jej stany zapalne (czyraki, ropnie, owrzodzenia) oraz urazy (obrzęki, siniaki, stłuczenia);
10) przeciwpasożytnicze.

W tradycyjnej medycynie hinduskiej oraz ajurwedzie, od wieków stosuje się sproszkowane nasiona kozieradki pospolitej do sporządzania naparów, kleików czy gorących okładów. Warto sięgnąć po ten ceniony od starożytności surowiec roślinny, polecany szczególnie diabetykom, osobom zagrożonym zakrzepicą żył oraz zmagającym się z dolegliwościami układu pokarmowego.

Aktywność hormonalna wskazaniem do zachowania ostrożności

Nasiona fengurka zawierają znaczne ilości saponin (m.in. diosgeniny) – efekty fizjologiczne działania tych związków podobne są do naturalnych estrogenów. Zaleca się więc ostrożność w stosowaniu kozieradki przez mężczyzn, bo przyjmowanie zbyt dużej ilości saponin może wywołać spadek poziomu androgenów, w tym testosteronu, oraz zmniejszyć ilość i ruchliwość plemników. U kobiet z kolei istnieje ryzyko zwiększenia stężenia progesteronu we krwi, nasila to owulację, jednak w ciąży stwarza ryzyko zaburzeń rozwoju płodu.

Bibliografia

Król-Kogus B., Krauze-Baranowska M., Kozieradka pospolita (Trigonella foenum graecum L.) – tradycja stosowania na tle wyników badań naukowych, Postępy Fitoterapii 2011, nr 3, s. 185–190
Król-Kogus B., Krauze-Baranowska M., Kozieradka pospolita – źródło związków o aktywności hormonalnej, Farmacja Polska 2012, nr 1 (68), s. 39–41