Bez czarny na grypę i przeziębienie

Kwiaty i owoce są stosowane do zmniejszenia gorączki, działają też dobrze na drogi oddechowe oraz wspierają odporność.

Lecznicze owoce i kwiaty

Bez czarny (Sambucus nigra L.) jest pospolitą rośliną z rodziny piżmaczkowatych (Adoxaceae). Wykorzystywany jest w celach kulinarnych, kosmetycznych i leczniczych. Preparaty przygotowywane na bazie owoców i kwiatów czarnego bzu należą do tradycyjnych leków na przeziębienie i grypę. Głównym surowcem leczniczym są wysuszone owoce i kwiaty rośliny, pozyskiwane ze stanowisk naturalnych. Rzadziej wykorzystuje się również liście, korzeń i korę. Kwiaty zbiera się na początku kwitnienia, a owoce – gdy osiągną pełną dojrzałość (wrzesień/październik). Przygotowuje się z nich napary, nalewki, odwary, syropy, wyciągi i soki.

Czarny bez to krzew osiągający wysokość 3-10 m. Jest szeroko rozpowszechniony na terenie Europy. W Polsce jest pospolity w całym kraju. Występuje na obszarach wilgotnych, obrzeżach lasów, w zaroślach i pobliżu rzek. Jest też uprawiany w ogrodach i parkach. Czarny bez ma niewielkie, żółtawobiałe kwiaty i kuliste, ciemnofioletowe owoce w postaci jagód. Kwitnie w okresie od czerwca do lipca, a owocuje od sierpnia do września.

Moc flawonoidów i antocyjanów

Głównymi substancjami aktywnymi kwiatów czarnego bzu są: flawonoidy (kempferol, astragalina, kwercetyna, rutyna, izokwercytryna, hyperozyd oraz nikotyfloryna), fenolokwasy i ich glikozydy (kwasy: kawowy, felurowy, chlorogenowy, p-kumarowy), triterpeny (α- i β-amyryna, kwas ursolowy), sterole (β-sitosterol, kampesterol, stigmasterol), olejek eteryczny.

Za aktywność biologiczną owoców czarnego bzu odpowiadają: antocyjany (3-glukozyd cyjanidyny, 3-sambubiozyd cyjanidyny), kwasy organiczne (octowy, jabłkowy, walerianowy, winowy, benzoesowy), witaminy (C, B₂, B₆, B₃, B₅, B₉), pektyny, garbniki.

Na gorączkę i kaszel

Preparaty z czarnego bzu działają przeciwzapalnie, napotnie, wykrztuśnie, przeciwgorączkowo, wzmacniająco. Znajdują zastosowanie w leczeniu i profilaktyce: grypy, przeziębień, infekcji przebiegających z gorączką oraz stanem zapalnym górnych dróg oddechowych. Stosowane zewnętrznie łagodzą objawy zapalenia błony śluzowej gardła, krtani i zatok.

W walce z przeziębieniem i grypą

Zawarte w czarnym bzie flawonoidy obniżają próg pobudzenia ośrodków termoregulacji i zwiększają aktywność gruczołów potowych, powodując wzmożone wydzielanie potu i obniżenie temperatury ciała. Wyciąg z czarnego bzu zmniejsza biosyntezę mediatorów stanu zapalnego. Znajdujące się w roślinie triterpeny zwiększają produkcję i wydzielanie śluzu w drogach oddechowych i wyzwalają odruch kaszlu. Flawonoidy działają spazmolitycznie – powodują rozkurcz mięśni gładkich oskrzeli i ułatwiają odkrztuszanie.

Czarny bez wspiera leczenie infekcji ze względu na działanie przeciwdrobnoustrojowe. Wyciąg z kwiatu bzu czarnego skutecznie hamuje rozwój bakterii: Bacillus subtilis, Staphyloccocus aureus, Salmonella typhi, Klebsiella pneumoniae i Pseudomonas aeruginosae. Flawonoidy zawarte w owocach czarnego bzu mają zdolność do łączenia się z wirusem grypy H1N1 i hamowania jego replikacji.

Według badań Zakay-Rones i wsp. (2004) syrop z owoców czarnego bzu przyspiesza leczenie grypy A i B. U chorych przyjmujących preparat objawy ustąpiły 4 dni wcześniej w stosunku do grupy kontrolnej.

Dzięki działaniu przeciwbólowemu czarny bez ogranicza dolegliwości związane z przeziębieniem czy grypą (np. bóle głowy). Ułatwia ponadto usuwanie toksyn po antybiotykoterapii.

Preparaty z czarnego bzu mają również właściwości immunomodulujące. Obecne w nich polisacharydy i pektyny stymulują aktywność makrofagów. Czarny bez uszczelnia naczynia krwionośne i wzmacnia błony śluzowe. Zmniejsza w ten sposób ryzyko infekcji.

Środki ostrożności

W świeżych kwiatach i niedojrzałych owocach czarnego bzu znajduje się toksyczna sambunigryna. Może ona spowodować zatrucie, któremu towarzyszą problemy z oddychaniem, biegunki i wymioty. Sambunigryna ulega rozkładowi pod wpływem suszenia i gotowania, dlatego owoce i kwiaty czarnego bzu należy spożywać wyłącznie po obróbce termicznej.

Preparatów z czarnego bzu nie powinny przyjmować dzieci poniżej 12. roku życia, kobiety ciężarne i karmiące. Czarny bez jest silnie uczulający, dlatego szczególną ostrożność muszą zachować alergicy.

Bibliografia

Zakay-Rones Z., Thom E., Wollan T. i in., Randomized study 37. of the efficacy and safety of oral elderberry extract in the treatment of influenza A and B virus infections, Journal of International Medical Research 2004, nr 32, s. 132-140.

Zielińska-Pisklak M., Szeleszczuk Ł., Młodzianka A., Bez czarny (Sambucus nigra) domowy sposób nie tylko na grypę i przeziębienie, Lek w Polsce 2013, t. 23, nr 6-7 (266-267), s. 1-4.

Waszkiewicz-Robak B., Biller E., Właściwości prozdrowotne czarnego bzu, Problemy Higieny i Epidemiologii 2018, nr 99 (3), s. 217-224.

Kawecka A., Grzeszczuk M., Jadczak D., Bez czarny, Panacea 2012, nr 3 (40), s. 22-23.

Janda-Ulfig K., Dziki bez – czyli wiejska apteczka, Panacea 2007, nr 1 (18), s. 16-17.

Guttman A., Czarny bez - właściwości lecznicze i zastosowanie w kosmetyce, Poradnikzdrowie.pl, 05.06.2015, online: https://www.poradnikzdrowie.pl/zdrowie/apteczka/czarny-bez-wlasciwosci-lecznicze-i-zastosowanie-w-kosmetyce-aa-FukQ-9V67-dYof.html [dostęp: 25.03.2020].

Doroszko M., Janda K., Jakubczyk K., Właściwości prozdrowotne wybranych owoców krajowych, Kosmos. Problemy Nauk Biologicznych 2018, t. 67, nr 2 (319), s. 415-423.

Skarżyński A., Zioła czynią cuda, Warszawa 1994, s. 52-55.