Promieniowanie UV, a zdrowie skóry
Nadmierne wystawianie skóry na promieniowanie UV bez odpowiedniej ochrony może wiązać się z wieloma nieprzyjemnymi schorzeniami.
Promienie UV, a choroby skóry
Skóra jest rozległą tkanką oddzielającą narządy i tkanki wewnętrzne od środowiska zewnętrznego. Podstawową jej funkcją jest ochrona organizmu przed: drobnoustrojami chorobotwórczymi, urazami mechanicznymi, szkodliwymi substancjami chemicznymi, promieniowaniem słonecznym, alergenami oraz innymi czynnikami.
Oprócz izolacji ma za zadanie: oddychać, wchłaniać substancje odżywcze, termoregulację, czyli utrzymanie optymalnej temperatury ciała oraz pozbycie się toksyn nagromadzonych w ustroju przez wydzielanie potu; zapobiegać utracie wody i elektrolitów, metabolizować substancje odżywcze dostarczane wraz z krwią, przekazywać informacje i bodźce ze środowiska zewnętrznego do centralnego układu nerwowego, magazynować tłuszcz i produkować substancje zmiękczające, natłuszczające i nawilżające.
Skóra dorosłego człowieka ma powierzchnię ok. 1,5-2 m2 oraz grubość 1,5 – 5 mm. Zbudowana jest z kilku warstw. Zewnętrzną jest naskórek – nieunaczyniony, wielowarstwowy nabłonek warstw. Znajdują się w nim melanocyty (komórki barwnikowe) wytwarzające melaniną decydującą o kolorze skóry. Pod naskórkiem jest skóra właściwa dzieląca się na warstwę brodawkowatą i siateczkowatą. Najgłębszą warstwą skóry jest tkanka podskórna. W skórze znajdują się naczynia włosowate, zakończenia nerwowe, mieszki włosowe i komórki tłuszczowe.
Niegroźne schorzenia lub zagrożenie życia
Choroby wywołane promieniowaniem UV mogą stanowić niezagrażające życiu schorzenia, do których należą:
1) pokrzywka słoneczna;
2) fotoalergiczne kontaktowe zapalenie skóry, fotoalergia krwiopochodna lub fototoksyczne kontaktowe zapalenie skóry – najczęściej występujące samoistnie po pierwszym kontakcie z promieniami słonecznymi;
3) przetrwała nadwrażliwość na światło;
4) wielopostaciowe osutki świetlne - różowe lub czerwone pęcherzyki i plamki lub rumień;
5) świerzbiączka letnia – małe czerwone swędzące pęcherzyki na dekolcie, ramionach, rękach, nogach, stopach oraz rzadziej na twarzy;
6) trądzik wiosenny - efekt połączenia ekspozycji na słońce z niektórymi kosmetykami, co powoduje podrażnienie i stan zapalny gruczołów łojowych objawiający się różowymi plamkami i pęcherzykami na skórze;
7) opryszczka ospówkowata.
Dolegliwości te zazwyczaj ustępują samoistnie po zaprzestaniu ekspozycji na słońce. Długotrwała ekspozycja na promieniowanie UV może jednak stać się przyczyną poważnych chorób, do których należą:
1) oparzenia słoneczne - objawami są: rumień, pęcherze i obrzęk skóry, uczucie gorąca i ogólnie złe samopoczucie – w cięższym stadium choroby dochodzą bóle głowy, gorączka, wymioty, zaburzenia krążenia, porażenia słoneczne i zaburzenia ze strony narządu wzroku;
2) starzenie się skóry - choć jest nieuchronnym procesem fizjologicznym , to nadmierna i długotrwała ekspozycja na promieniowanie ultrafioletowe może znacznie przyspieszyć ten proces – skóra staje się sucha, szorstka, wiotka, pojawiają się na niej zmarszczki, przebarwienia i zaskórniki, a nawet zmiany przednowotworowe (rogowacenie słoneczne – suche, różowe, czerwone lub brązowe, łuszczące się plamy na twarzy, szyi, przedramionach, grzbietach dłoni, krawędziach uszu i nogach poniżej kolan);
3) elastoza posłoneczna - głębokie bruzdy, guzki i grudki będą efektem nagromadzenia się materiału elastynopodobnego w warstwie brodawkowatej skóry właściwej ;
4) Nowotwory:
• rak podstawno-komórkowy skóry (małe, różowe lub czerwone, błyszczące guzki wykazujące tendencję do krwawienia i owrzodzenia, pojawiające się na twarzy, skórze głowy, uszach, dłoniach, ramionach i plecach);
• rak kolczysto-komórkowy skóry (występujące na twarzy, ustach, szyi, ramionach, uszach, dłoniach i nogach różowe guzki pokryte twardą, łuszczącą się skórą, często krwawiące i wrzodziejące);
• czerniak – najgroźniejszy rak skóry w postaci znamion zmieniających swój wygląd, ciągle pojawiających się nowych o nieregularnym kolorze, kształcie i wielkości. Zmiany najczęściej pojawiają się na plechach, nogach, rękach i twarzy.
Ważna ochrona przeciwsłoneczna
Ze słońca można korzystać z pozytywnym skutkiem dla zdrowia. Warto jednak chronić się przed nadmiernym promieniowaniem UV. Aby uniknąć chorób słonecznych należy:
• unikać opalania się pomiędzy godziną 12 a 15;
• stosować odpowiednie kremy z filtrami przeciwsłonecznymi o różnym stopniu ochrony przeciwsłonecznej (SPF): słabej (SPF 2-6), ,średniej (SPF 8-12), wysokiej (SPF 15-25, która blokuje 93% promieni UVB), bardzo wysokiej (SPF30-50, blokującej 97% promieni UVB) i ultrawysoka (powyżej SPF50, blokującej 98% promieni UVB). Kremy z filtrem przeciwsłonecznym są inne dla każdego typu skóry – osoby z bardzo jasną karnacją i dzieci powinny wybrać bardzo wysoką lub ultrawysoką ochronę przed promieniowaniem UV, natomiast osoby o ciemniejszym kolorze skóry i już częściowo opalone mogą pozwolić sobie na zastosowanie niższego filtra anty-UV. Skuteczność filtrów zależy też od pory dnia, intensywności promieniowania oraz od ilości nałożonego kremu.
• regularnie nawilżać skórę wystawioną na codzienne, długotrwałe działanie promieni słonecznych.
Nie zawsze szkodliwe
Korzystanie z kąpieli słonecznych przynosi wiele korzyści zdrowotnych: zapoczątkowuje syntezę witaminy D w skórze, stymuluje układ immunologiczny, aktywuje układy enzymatyczne, pobudza przysadkę mózgową i układ gruczołów dokrewnych. Efektem jest znaczna poprawa samopoczucia fizycznego i psychicznego. Warunkiem pozytywnego wpływu promieniowania UV na organizm jest jednak umiarkowana ekspozycja na słońce. Silne natężenie promieniowania i zbyt długie opalanie (bez stosowania odpowiedniej ochrony przeciwsłonecznej) sprawia, że mogą one być w skutkach szkodliwe dla zdrowia.
Bibliografia
Gliwa E., Goździalska A., Jaśkiewicz J., Wpływ promieniowania UV na skórę, Wydział Zdrowia i Nauk Medycznych krakowskiej Akademii im. A.F. Modrzejewskiego,
online: https://repozytorium.ka.edu.pl/bitstream/handle/11315/733/Gliwa_Gozdzialska_Jaskiewicz_Wplyw_promieniowania_UV_na_skore_2013.pdf?sequence=1&isAllowed=y [dostęp 9.08.2018]
Lehmann P., Fotodermatozy, Deutsches Arzteblatt International 2011, nr 108 (9), rozdz. 41, s. 593–619
Głuszek E., Rośliny jako potencjalne źródło filtrów UV w ochronie przed promieniowaniem słonecznym, 9.10.2015,
online: https://biotechnologia.pl/kosmetologia/rosliny-jako-potencjalne-zrodlo-filtrow-uv-w-ochronie-przed-promieniowaniem-slonecznym,15598 [dostęp 9.08.2018]