Zaniki pamięci krótkotrwałej: diagnozowanie i leczenie

Czy zdarza Ci się zapominać informacje, które usłyszałeś dosłownie przed chwilą? A może ktoś z Twojego otoczenia często gubi wątek w rozmowie lub nie pamięta, co robił kilka minut temu? Takie zaniki pamięci krótkotrwałej mogą niepokoić, zwłaszcza gdy towarzyszą im zaburzenia koncentracji.

Choć wiele osób uważa, że zaniki pamięci dotyczą tylko seniorów, mogą one występować także u młodszych i mieć różne przyczyny – od neurologicznych po psychiczne. W tym artykule przyjrzymy się, czym jest pamięć krótkotrwała, jak diagnozować jej zaniki i w jaki sposób je leczyć, aby poprawić jakość życia pacjentów z zaburzeniami pamięci.

Co to jest zanik pamięci krótkotrwałej?

Zanik pamięci krótkotrwałej to utrata zdolności do przechowywania informacji w tzw. pamięci świeżej, która odpowiada za zapamiętywanie nowych danych i ich krótkotrwałe przetwarzanie. Problemy z pamięcią krótkotrwałą objawiają się m.in. trudnością w przypomnieniu sobie, co działo się chwilę temu.

W praktyce pamięć krótkotrwała jest często utożsamiana z pamięcią operacyjną (lub pamięcią roboczą), pozwalającą nam na bieżąco manipulować informacjami — np. zapamiętać numer telefonu, kiedy sięgamy po notatnik, czy dodać kilka liczb w głowie. Zaniki pamięci krótkotrwałej powodują, że człowiek ma kłopot z wykonywaniem nawet prostych zadań umysłowych i koncentracji uwagi, co przekłada się na codzienne funkcjonowanie. Warto też pamiętać, że pamięć dzieli się na różne rodzaje: poza pamięcią krótkotrwałą, istnieje pamięć długotrwała, która gromadzi informacje na dłuższy czas (jak nasza wiedza, doświadczenia czy wspomnienia).

Czy zanik pamięci krótkotrwałej to rodzaj amnezji?

Tak, zanik pamięci krótkotrwałej można uznać za rodzaj amnezji, ale nie w każdej sytuacji. Amnezja to szerokie pojęcie, które obejmuje różne zaburzenia pamięci, a zanik pamięci krótkotrwałej jest jednym z jej możliwych objawów.

Czym różni się zanik pamięci krótkotrwałej od klasycznej amnezji?

Amnezja ogólna (np. amnezja następcza lub wsteczna) często wiąże się z uszkodzeniem struktur mózgu odpowiedzialnych za pamięć, takich jak hipokamp, i może obejmować zarówno pamięć krótkotrwałą, jak i długotrwałą.

Zanik pamięci krótkotrwałej dotyczy głównie trudności z zapamiętywaniem nowych informacji, podczas gdy pamięć długotrwała może pozostać nienaruszona.

Przykłady amnezji związanych z zanikiem pamięci krótkotrwałej:

• Amnezja następcza (anterograde) — osoba nie jest w stanie tworzyć nowych wspomnień, ale pamięta wydarzenia sprzed wystąpienia problemu (np. po urazie mózgu).
• Przemijająca amnezja globalna (TGA) — nagła, tymczasowa utrata pamięci krótkotrwałej, często trwająca kilka godzin.
• Amnezja związana z chorobami neurodegeneracyjnymi — np. wczesne stadium choroby Alzheimera, gdzie zanik pamięci krótkotrwałej jest jednym z pierwszych objawów.

Podsumowując, zanik pamięci krótkotrwałej może być formą amnezji, ale nie każda amnezja dotyczy wyłącznie pamięci krótkotrwałej.

Jakie są objawy zaniku pamięci krótkotrwałej?

Głównym objawem jest słaba pamięć dotycząca niedawnych zdarzeń. Osoba z takim zaburzeniem często nie pamięta, co właśnie robiła, z kim rozmawiała czy co planowała przed chwilą. Może też mieć trudności z odtwarzania informacji usłyszanych lub przeczytanych dosłownie kilkanaście sekund wcześniej.

Takim zanikom pamięci towarzyszą często problemy z koncentracją i dezorientacją. Pacjent może powtarzać kilkukrotnie te same pytania, bo nie przypomina sobie, że przed chwilą uzyskał już odpowiedź. Tego typu zaburzenia pamięci nie są jedynym objawem — nierzadko dochodzą do nich zaburzenia nastroju czy niepokój związany z uświadomieniem sobie własnych trudności. W poważniejszych przypadkach mogą pojawić się też problemy w relacjach z innymi ludźmi i obniżenie jakości życia.

Najczęstsze objawy zaniku pamięci krótkotrwałej:

• Zapominanie świeżych informacji — trudność z przypomnieniem sobie, co się przed chwilą wydarzyło.
• Gubienie wątków w rozmowie — osoba nie pamięta, o czym mówiła kilka zdań wcześniej.
• Powtarzanie tych samych pytań — pacjent nie zdaje sobie sprawy, że uzyskał już odpowiedź.
• Zapominanie codziennych czynności — np. zostawianie zapalonych świateł, niepamiętanie o umówionych spotkaniach.
• Problemy z koncentracją — trudności z wykonywaniem prostych zadań wymagających skupienia.
• Dezorientacja w czasie i przestrzeni — niepewność co do tego, jaki jest dzień tygodnia, godzina lub gdzie się znajduje.
• Frustracja i niepokój — osoby dotknięte zanikiem pamięci mogą czuć się zagubione i sfrustrowane swoją sytuacją.

Czy zanik pamięci krótkotrwałej jest powszechny?

Trudno mówić o nim jako o zjawisku masowym, jednak problemy z pamięcią krótkotrwałą nie należą do rzadkości. Wiele osób w młodym wieku miewa epizody lekkich kłopotów z zapamiętywaniem, np. z powodu stresu, zaburzeń koncentracji czy przepracowania.

Natomiast poważniejsze zaniki pamięci krótkotrwałej pojawiają się często przy schorzeniach neurodegeneracyjnych (choroby Alzheimera, otępienie naczyniopochodne, otępienie z ciałami Lewy’ego), zaburzeniach psychicznych (depresja, zaburzenia lękowe) lub wskutek urazów mózgu. Dlatego, jeśli zauważymy znaczne pogorszenie pamięci i koncentracji, warto udać się do lekarza — odpowiednio wcześnie przeprowadzona diagnoza może pomóc w zatrzymaniu dalszego rozwoju problemu.

Jak diagnozować zanik pamięci krótkotrwałej?

Podstawą jest dokładny wywiad z pacjentem oraz obserwacja charakterystycznych objawów, takich jak trudności z zapamiętywaniem nowych informacji. Lekarz może zlecić testy neuropsychologiczne oceniające pamięć krótkotrwałą i operacyjną, a w przypadku podejrzenia poważniejszych przyczyn — badania obrazowe mózgu (np. rezonans magnetyczny) w celu lepszego obrazowania ewentualnych zmian w obrębie układu nerwowego.

Często wykonuje się również badania krwi i testy funkcji poznawczych, aby wykluczyć zaburzenia nastroju (np. głęboka depresja) czy zaburzenia psychiczne. Diagnoza polega zatem na zebraniu jak największej ilości danych, a także wykluczeniu innych możliwych źródeł problemów z pamięcią, m.in. niedoborów witamin, zaburzeń hormonalnych czy poważnych chorób neurologicznych, takich jak choroby Alzheimera.

Jakie inne schorzenia mogą wpływać na pamięć krótkotrwałą?

Zaburzenia pamięci krótkotrwałej mogą wynikać nie tylko z urazów mózgu czy chorób neurodegeneracyjnych, ale także z innych schorzeń, które pośrednio oddziałują na funkcje poznawcze. Do takich chorób należą m.in. depresja, niedoczynność tarczycy, cukrzyca oraz schorzenia układu krążenia.

Choroby neurologiczne

Oprócz choroby Alzheimera i demencji naczyniowej, które bezpośrednio prowadzą do osłabienia pamięci, inne schorzenia neurologiczne mogą powodować podobne objawy. Do nich należą:

• Stwardnienie rozsiane (SM) — choroba autoimmunologiczna, w której układ odpornościowy atakuje osłonki mielinowe neuronów, co może prowadzić do problemów z pamięcią i koncentracją.
• Padaczka — częste napady mogą prowadzić do przejściowych zaburzeń pamięci krótkotrwałej, zwłaszcza jeśli dotyczą obszaru hipokampa.
• Udar mózgu — uszkodzenie naczyń krwionośnych w mózgu może upośledzać funkcje pamięciowe i procesy myślowe.

Zaburzenia hormonalne i metaboliczne

Nieprawidłowa gospodarka hormonalna może wpływać na pamięć i zdolności poznawcze. Przykłady to:

• Niedoczynność tarczycy — obniżony poziom hormonów tarczycowych powoduje spowolnienie procesów metabolicznych, co objawia się m.in. zmęczeniem, problemami z koncentracją i słabszą pamięcią.
• Cukrzyca — wahania poziomu cukru we krwi mogą prowadzić do chwilowych zaburzeń pamięci, a w dłuższej perspektywie zwiększać ryzyko demencji.
• Choroby wątroby i nerek — nagromadzenie toksyn we krwi (np. w niewydolności wątroby) może negatywnie wpływać na funkcjonowanie układu nerwowego i powodować problemy z pamięcią.

Zaburzenia psychiczne

Problemy z pamięcią krótkotrwałą mogą również wynikać z zaburzeń psychicznych, takich jak:

• Depresja — osoby cierpiące na depresję często skarżą się na mgłę mózgową, trudności z zapamiętywaniem i spowolnienie myślenia.
• Zaburzenia lękowe — przewlekły stres i napięcie mogą osłabiać zdolność koncentracji i prowadzić do problemów z przyswajaniem nowych informacji.
• Zespół stresu pourazowego (PTSD) — intensywne przeżycia traumatyczne mogą powodować problemy z pamięcią operacyjną i koncentracją.

Niedobory składników odżywczych i styl życia

Brak odpowiednich witamin i minerałów może również osłabiać pamięć. Wpływ na funkcje poznawcze mają m.in.:

• Niedobór witaminy B12 — prowadzi do zaburzeń neurologicznych, w tym pogorszenia pamięci.
• Niedobór magnezu i kwasów omega-3 — kluczowe dla prawidłowego przewodnictwa nerwowego i pamięci operacyjnej.
• Niewystarczająca ilość snu — chroniczne niewyspanie prowadzi do osłabienia zdolności zapamiętywania i przetwarzania informacji.

Jak widać, zaniki pamięci krótkotrwałej mogą mieć wiele różnych przyczyn. Jeśli problem utrzymuje się przez dłuższy czas, warto skonsultować się ze specjalistą, aby znaleźć odpowiednie rozwiązanie i wyeliminować ewentualne choroby, które mogą być jego źródłem.

Jakie są przyczyny zaniku pamięci krótkotrwałej?

Zaniki pamięci krótkotrwałej mogą mieć różne przyczyny, w tym urazy głowy, choroby neurodegeneracyjne czy zaburzenia nastroju (depresja, stany lękowe). U niektórych osób pojawiają się zaburzenia pamięci i koncentracji z powodu chronicznego stresu, niewyspania lub niewłaściwej diety.

Zdarza się też, że pogorszenie pamięci po wypadku (np. komunikacyjnym) jest spowodowane uszkodzeniem struktur odpowiedzialnych za zapamiętywanie (m.in. hipokampa) w układzie nerwowym. W młodym wieku problemy z pamięcią krótkotrwałą mogą wynikać ze stosowania substancji psychoaktywnych (np. alkoholu, narkotyków) lub z silnego przeciążenia umysłowego (praca w stresie, ciągłe nadgodziny).

Jak leczyć zanik pamięci krótkotrwałej?

Leczenie zaników pamięci krótkotrwałej zależy od przyczyny problemu. W przypadku urazów głowy czy zmian neurodegeneracyjnych stosuje się odpowiednie terapie rehabilitacyjne oraz, w razie potrzeby, leczenie farmakologiczne (np. leki wspomagające funkcje poznawcze). Gdy przyczyną jest depresja bądź zaburzenia lękowe, pomocne mogą być leki antydepresyjne oraz psychoterapia.

Równie ważne jest wprowadzenie zdrowych nawyków w codziennym życiu: zadbanie o odpowiednią ilość snu, regularną aktywność fizyczną, racjonalną dietę i trening umysłowy (np. rozwiązywanie łamigłówek, ćwiczenia pamięciowe). Czasem, zwłaszcza jeśli nie możemy dostarczyć naszemu organizmowi potrzebnych składników odżywczych poprzez dietę, warto sięgnąć po naturalne preparaty na pamięć i koncentrację. Badania sugerują, że ekstrakty z Ginkgo biloba mogą wspierać funkcje poznawcze, choć ich skuteczność w poprawie pamięci krótkotrwałej nie jest jednoznacznie potwierdzona. Jeśli cierpimy z kolei na nadmiar pracy i częsty stres, warto sięgnąć po suplementy na zmęczenie i brak energii lub adaptogeny.

Jak jeszcze wspierać swoją pamięć i koncentrację?

W niektórych przypadkach warto też rozważyć wsparcie neuropsychologa, który pomoże pacjentowi ćwiczyć pamięć roboczą i pamięć operacyjną za pomocą specjalistycznych programów komputerowych. Systematyczna terapia i konsekwentna praca z pamięcią mogą znacząco poprawić stan pacjenta i dać mu szansę na pełne lub częściowe odzyskanie sprawności w zakresie zapamiętywania nowych informacji.

Podsumowanie

Zaniki pamięci krótkotrwałej potrafią znacząco utrudnić codzienne funkcjonowanie oraz obniżyć pewność siebie i jakość życia. Choć najczęściej kojarzymy problemy z pamięcią z procesem starzenia, tak naprawdę mogą wystąpić w każdym wieku, mieć różne przyczyny i przebiegać z odmiennym nasileniem.

Kluczem do skutecznego leczenia jest wczesne rozpoznanie i wskazanie źródła kłopotów — czy to uraz, choroba neurodegeneracyjna, zaburzenia psychiczne czy może niezdrowy tryb życia. Dzięki trafnej diagnozie, odpowiedniej terapii (farmakologicznej i rehabilitacyjnej) oraz wprowadzeniu wszechstronnego wsparcia można istotnie poprawić pamięć krótkotrwałą, pozwalając pacjentom wrócić do normalnego funkcjonowania.

Bibliografia:

1. Psychologia w Praktyce; brak daty; „Słaba pamięć krótkotrwała – jak rozpoznać problem”; Psychologia w Praktyce; dostęp online: https://psychologiawpraktyce.pl/artykul/slaba-pamiec-krotkotrwala-jak-rozpoznac-problem [13.03.2025]
2. MP.pl; brak daty; „Zaburzenia pamięci”; MP.pl; dostęp online: https://www.mp.pl/pacjent/objawy/152374,zaburzenia-pamieci [13.03.2025]
3. Cleveland Clinic; brak daty; „Amnesia: What It Is, Causes, Symptoms, Treatment & Types”; Cleveland Clinic; dostęp online: https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/21455-amnesia [13.03.2025]
4. Medical News Today; 06.10.2021; „Short-term memory loss: Definition, loss, psychology, and more”; Medical News Today; dostęp online: https://www.medicalnewstoday.com/articles/short-term-memory [13.03.2025]
5. Mayo Clinic; brak daty; „Lewy body dementia - Symptoms and causes”; Mayo Clinic; dostęp online: https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/lewy-body-dementia/symptoms-causes/syc-20352025 [13.03.2025]
6. National Institute on Aging; brak daty; „Lewy Body Dementia: Causes, Symptoms, and Diagnosis”; National Institute on Aging; dostęp online: https://www.nia.nih.gov/health/lewy-body-dementia/lewy-body-dementia-causes-symptoms-and-diagnosis 13.03.2025
7. World Health Organization; 15.03.2023; „Dementia”; World Health Organization; dostęp online: https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/dementia [13.03.2025]