Gronkowiec złocisty - groźna bakteria

Większość gronkowców jest z natury nieszkodliwa, jednak gronkowiec złocisty jest zawsze chorobotwórczy dla człowieka i wywołuje ciężkie infekcje.

Gronkowce to tlenowe bakterie Gram dodatnie, czyli takie, które mają grubą ścianę komórkową składającą się z wielocukrów i zmieniają kolor na ciemnofioletowy po zastosowaniu barwienia metodą Grama. Pod mikroskopem widoczne są jako skupisko fioletowych kuleczek, układających się w charakterystyczne gronka, stąd nazwa – gronkowce. Wiele gatunków zamieszkuje ciało człowieka: skórę, mieszki włosowe oraz błony śluzowe, np. jamy ustnej, układu moczowo-płciowego – stanowią naturalną mikroflorę.

Większość gronkowców jest z natury nieszkodliwa, a zakażenia wywołują tylko w razie ciężkich obrażeń naruszających ciągłość skóry lub przy obniżeniu odporności. Jednak gronkowiec złocisty, Staphyllococcus aureus, to wyjątek – jest zawsze chorobotwórczy dla człowieka i wywołuje ciężkie infekcje, najczęściej z ropnymi zbiornikami.

Do zakażenia dochodzi w wyniku bezpośredniej infekcji przez uszkodzoną skórę – wystarczy niewielkie zranienie. W obrębie powłok ciała rozwija się zapalenie mieszków włosowych, które może przeistoczyć się w czyraka lub mnogie czyraki, karbunkuły, oraz ropnie, zapalenie gruczołów skórnych, np. potowych lub sutka. Rzadsze, lecz cięższe schorzenia to cellulitis, czyli zapalenie tkanki podskórnej, oraz róża. Róża to choroba, wywoływana przez gronkowca złocistego lub paciorkowce, w której dochodzi do silnego zaczerwienienia i bolesnego obrzęku skóry oraz tkanki podskórnej w obrębie kończyny lub twarzy. Czasami w jej przebiegu rozwijają się ropnie lub krwotoczne pęcherze. Nieleczona choroba może powodować posocznicę. Wyjątkowo rzadko zdarza się gronkowcowe martwicze zapalenie powięzi, które charakteryzuje się piorunującym przebiegiem i wymaga bardzo agresywnego leczenia farmakologicznego i chirurgicznego, a rokowanie nadal pozostaje niepewne.

Bakteria ta może powodować zapalenie: spojówek, ucha środkowego, zatok, migdałków i płuc. Jest częstą przyczyną infekcyjnego zapalenia wsierdzia u pacjentów ze sztucznymi zastawkami w sercu, może wtórnie obejmować wszystkie narządy – głównie kości, stawy, ośrodkowy układ nerwowy, płuca oraz nerki.

Niektóre szczepy gronkowców wytwarzają toksyny. Po dostaniu się ich do krwiobiegu, może rozwinąć się zespół wstrząsu septycznego spowodowany przez gronkowcową toksynę TSST. Wstrząs cechuje się bardzo wysoką gorączką z zaburzeniami świadomości i dużym spadkiem ciśnienia i w następstwie rozwijającą się szybko niewydolnością wielonarządową. Niektóre gronkowce wytwarzają toksyny eksfoliatywne, które mogą powodować zespół SSSS (ang. Staphylococcal scalded skin syndrome), czyli zespół poparzonej skóry. Choroba najczęściej występuje u niemowląt, powoduje oddzielanie się powierzchownej warstwy naskórka i tworzenie masywnych pęcherzy na całej powierzchni ciała. Następnie pęcherze samoczynnie pękają, odsłaniając wrażliwą na odwodnienie warstwę skóry właściwej. Po ok. 2 tygodniach choroba ustępuje samoistnie, nie pozostawiając żadnych śladów.

I wreszcie – gronkowce mogą wytwarzać toksyny w pożywieniu i powodować zatrucia pokarmowe. Najczęściej zainfekowane są: śmietany, lody oraz mięso. Po ok. 2–6 godzinach po spożyciu zainfekowanego jedzenia pojawiają się gwałtowne nudności i wymioty, które ustępują w ciągu 24 godzin.

Zakażenie bakterią wymaga leczenia antybiotykami, najczęściej z grupy beta-laktamów. Niestety, ze względu na nierzadko bezpodstawne przepisywanie przez lekarzy antybiotyków wśród gronkowców bardzo często stwierdza się lekooporność. Należy z rozwagą podejmować decyzję o rozpoczęciu antybiotykoterapii, przyjmować tabletki zgodnie z zaleceniami lekarskimi i przez cały wyznaczony okres, a nie tylko do ustąpienia objawów. W zakażeniach ropnych czasami dodatkowo konieczne jest wykonanie nacięcia i drenażu chirurgicznego, z płukaniem roztworami odkażającymi i pozostawieniem sączka. Posocznica i wszystkie ciężkie zakażenia wymagają bezwzględnie leczenia w szpitalu. Natomiast w zatruciu pokarmowym toksyną nie należy przyjmować antybiotyków, dolegliwości ustępują same w ciągu doby.

Bibliografia

Rogalska M., Zakażenia gronkowcowe, mp.pl, 06.02.2017, online: https://choroby-zakazne.mp.pl/choroby/zakazenia-bakteryjne/158226,zakazenia-gronkowcowe [dostęp 20.07.2018]