Miażdżyca — objawy, przyczyny i leczenie

Miażdżyca to przewlekła choroba układu sercowo-naczyniowego, która stanowi jedną z głównych przyczyn zgonów na świecie. Polega na odkładaniu się blaszki miażdżycowej w ścianach tętnic, co prowadzi do zwężenia ich światła i utrudnia przepływ krwi. Wczesne wykrycie i leczenie miażdżycy jest kluczowe dla zapobiegania poważnym powikłaniom, takim jak zawał serca czy udar mózgu.

W tym artykule omówimy, czym jest miażdżyca, jakie są jej objawy, przyczyny oraz metody leczenia i profilaktyki.

Co to jest miażdżyca?

Miażdżyca to przewlekła choroba naczyń krwionośnych, polegająca na odkładaniu się w ścianach tętnic blaszki miażdżycowej¹. Blaszka ta składa się głównie z cholesterolu, tłuszczów, komórek piankowatych i innych substancji, które gromadzą się w ścianach tętnic, powodując ich zwężenie i zmniejszenie elastyczności.

Miażdżyca tętnic może dotyczyć różnych naczyń w organizmie, w tym tętnic wieńcowych, szyjnych, aorty czy tętnic kończyn dolnych. Choroba rozwija się przez wiele lat, często bezobjawowo, a jej zaawansowana postać może prowadzić do poważnych schorzeń, takich jak choroba niedokrwienna serca, udar mózgu czy niedokrwienie kończyn.

Jakie są objawy miażdżycy?

Objawy miażdżycy ^{2, 3} zależą od tego, które tętnice są dotknięte chorobą. Kliniczne objawy miażdżycy pojawiają się zazwyczaj wtedy, gdy zwężenie światła tętnic jest znaczne i powoduje niedokrwienie narządów.

• Miażdżyca tętnic wieńcowych — Ból wieńcowy (dławica piersiowa) pojawiający się podczas wysiłku fizycznego i ustępujący w spoczynku. W zaawansowanej miażdżycy może dojść do zawału serca.
• Miażdżyca tętnic szyjnych i mózgowych — Objawy niedokrwienia mózgu, takie jak zawroty głowy, omdlenia, zaburzenia widzenia czy mowy. Może prowadzić do udaru mózgu.
• Miażdżyca tętnic kończyn dolnych — Chromanie przestankowe – ból nóg podczas chodzenia, który ustępuje po krótkim odpoczynku. W skrajnych przypadkach może dojść do martwicy tkanek.
• Miażdżyca aorty — Może prowadzić do tętniaków aorty, które są groźne dla życia.

Kiedy należy udać się do lekarza w przypadku objawów miażdżycy?

Jeśli doświadczasz objawów w postaci bólu w klatce piersiowej, duszności, bólu nóg podczas chodzenia czy zawrotów głowy, bezwzględnie skonsultuj się z lekarzem. Wczesne wykrycie miażdżycy pozwala na zastosowanie odpowiedniego leczenia i zmniejszenie ryzyka poważnych powikłań.

Nie ignoruj objawów niedokrwienia, zwłaszcza jeśli należysz do grupy osób z czynnikami ryzyka miażdżycy, takimi jak palenie tytoniu, nadciśnienie, cukrzyca czy podwyższone stężenie cholesterolu we krwi.

Jak miażdżyca wpływa na organizm?

Miażdżyca prowadzi do zwężenia światła tętnic i zmniejszenia ich elastyczności, co utrudnia przepływ krwi do narządów i tkanek ^{2, 3}. Niedokrwienie może powodować ból, dysfunkcję narządów, a w skrajnych przypadkach prowadzić do martwicy tkanek.

• W przypadku miażdżycy tętnic wieńcowych — Niedokrwienie mięśnia sercowego może prowadzić do choroby niedokrwiennej serca i zawału serca.
• Miażdżyca tętnic szyjnych i mózgowych — Może powodować udar mózgu, który jest jedną z głównych przyczyn zgonów i niepełnosprawności.
• Miażdżyca tętnic kończyn dolnych — Prowadzi do chromania przestankowego, a w zaawansowanej postaci do owrzodzeń i martwicy kończyn.
• Miażdżyca tętnic nerkowych — Może powodować nadciśnienie tętnicze i niewydolność nerek.

Jakie są przyczyny miażdżycy?

Miażdżyca powstaje w wyniku złożonego procesu zapalnego w ścianach tętnic, który prowadzi do odkładania się blaszki miażdżycowej. Przyczyny miażdżycy są wieloczynnikowe i obejmują zarówno czynniki genetyczne, jak i środowiskowe ^{2, 3}.

Co powoduje odkładanie się blaszki miażdżycowej?

Odkładanie się blaszki miażdżycowej jest wynikiem gromadzenia się cholesterolu LDL (tzw. „złego cholesterolu”) i innych tłuszczów w ścianach tętnic. Uszkodzenie śródbłonka naczyń krwionośnych sprzyja przenikaniu lipidów do ściany tętnicy, gdzie tworzą się komórki piankowate i inicjuje się proces zapalny.

Jakie czynniki ryzyka przyczyniają się do rozwoju miażdżycy?

Do głównych czynników ryzyka miażdżycy należą ^{2, 3}:

• podwyższone stężenie cholesterolu we krwi — Wysoki poziom LDL i niski poziom HDL.
• nadciśnienie tętnicze — Uszkadza ściany naczyń krwionośnych, sprzyjając odkładaniu się lipidów.
• palenie tytoniu — Powoduje uszkodzenie naczyń i zwiększa gromadzenie się blaszki miażdżycowej.
• cukrzyca — Wysoki poziom glukozy we krwi uszkadza naczynia krwionośne.
• otyłość i brak aktywności fizycznej — Sprzyjają zaburzeniom lipidowym i nadciśnieniu.
• dieta bogata w tłuszcze nasycone i trans — Zwiększa stężenie cholesterolu LDL.
• predyspozycje genetyczne — Miażdżyca może występować rodzinnie.

Jak styl życia wpływa na powstawanie miażdżycy?

Styl życia odgrywa ważną rolę w rozwoju miażdżycy ⁵. Niewłaściwa dieta, brak aktywności fizycznej, palenie tytoniu i nadużywanie alkoholu przyczyniają się do wzrostu czynników ryzyka. Trzeba wziąć pod uwagę te czynniki:

• Dieta — Spożywanie nadmiernych ilości tłuszczów nasyconych i cholesterolu prowadzi do podwyższenia stężenia cholesterolu we krwi. Dieta bogata w tłuszcze trans, cukry proste i sól sprzyja także nadciśnieniu i otyłości. Wprowadzenie zdrowych nawyków żywieniowych, takich jak zwiększenie spożycia warzyw, owoców, pełnoziarnistych produktów zbożowych i tłuszczów nienasyconych, może znacznie zmniejszyć ryzyko rozwoju miażdżycy.

• Aktywność fizyczna — Brak wysiłku fizycznego sprzyja otyłości i zaburzeniom lipidowym. Regularna aktywność fizyczna pomaga obniżyć poziom cholesterolu LDL, podwyższyć HDL (tzw. „dobry cholesterol”) oraz poprawia elastyczność naczyń krwionośnych. Zaleca się co najmniej 150 minut umiarkowanej aktywności tygodniowo.

• Palenie tytoniu — Zwiększa ryzyko miażdżycy poprzez uszkodzenie ścian naczyń. Palenie obniża także poziom HDL i podwyższa ciśnienie krwi. Rzucenie palenia jest jednym z najważniejszych kroków w profilaktyce miażdżycy.

Jak diagnozowana jest miażdżyca?

Diagnozowanie miażdżycy obejmuje wywiad lekarski, badania fizykalne i szereg badań diagnostycznych.

Badania laboratoryjne:

• Lipidogram — Pomiar stężenia cholesterolu całkowitego, LDL, HDL i trójglicerydów we krwi.
• Badania dodatkowe — Oznaczenie poziomu glukozy, białka C-reaktywnego (CRP) oraz homocysteiny.

Badania obrazowe:

• USG Doppler — Ocena przepływu krwi w tętnicach szyjnych i kończyn dolnych.
• Angiografia — Obrazowanie naczyń krwionośnych przy użyciu środka kontrastowego.
• Tomografia komputerowa i rezonans magnetyczny — Szczegółowe obrazowanie naczyń.

Testy wysiłkowe:

• EKG wysiłkowe — Ocena wydolności serca podczas wysiłku fizycznego, wykrywanie niedokrwienia mięśnia sercowego.
• Testy obrazowe z obciążeniem — Scyntygrafia mięśnia sercowego czy echokardiografia wysiłkowa.

Wczesne wykrycie zmian miażdżycowych pozwala na wdrożenie odpowiedniego leczenia i zapobieganie powikłaniom.

Jakie są metody leczenia miażdżycy?

Leczenie miażdżycy jest kompleksowe i obejmuje zarówno farmakoterapię, jak i zmiany w stylu życia ^{4, 5}. Celem terapii jest zahamowanie postępu choroby, zmniejszenie ryzyka powikłań oraz poprawa jakości życia pacjenta. Niezbędne jest indywidualne podejście do każdego pacjenta, uwzględniające obecność innych schorzeń i ogólny stan zdrowia.

Jakie preparaty są stosowane w leczeniu miażdżycy?

Farmakoterapia miażdżycy ^{4, 5} skupia się na obniżeniu poziomu cholesterolu, kontroli ciśnienia krwi i zapobieganiu zakrzepom.

• Statyny — Obniżają stężenie cholesterolu LDL, hamując syntezę cholesterolu w wątrobie.
• Fibraty — Zmniejszają stężenie trójglicerydów i podwyższają HDL.
• Inhibitory PCSK9 — Nowoczesne leki silnie obniżające LDL.
• Leki przeciwpłytkowe — Aspiryna zmniejsza ryzyko zakrzepów.
• Inne leki — Inhibitory ACE, beta-blokery w leczeniu nadciśnienia.

W zaawansowanych przypadkach stosuje się leczenie inwazyjne, takie jak angioplastyka (poszerzenie zwężonych tętnic za pomocą balonika i stentu) czy operacje bypassów (omijanie zwężonych odcinków tętnic), aby przywrócić prawidłowy przepływ krwi.

Co stosować, aby zapobiegać miażdżycy?

Profilaktyka miażdżycy ^{4, 5} polega na eliminowaniu czynników ryzyka poprzez:

• zdrową dietę — Ograniczenie tłuszczów nasyconych, soli i cukrów prostych; zwiększenie spożycia warzyw, owoców, pełnoziarnistych produktów zbożowych i tłuszczów nienasyconych. Wprowadzenie do diety tłustych ryb morskich bogatych w kwasy omega-3.
• suplementy diety — Niektóre suplementy na układ sercowo naczyniowy mogą wspierać profilaktykę miażdżycy, takie jak kwasy omega-3, sterole roślinne czy witaminy antyoksydacyjne (C i E). Ważne jest jednak, aby suplementację skonsultować z lekarzem, gdyż nie zastąpi ona zdrowej diety i stylu życia.
• regularną aktywność fizyczną — Minimum 30 minut umiarkowanego wysiłku dziennie, takiego jak szybki marsz, jazda na rowerze czy pływanie, pomaga w kontroli masy ciała, obniżeniu ciśnienia krwi i poprawie profilu lipidowego.

Jakie zmiany w stylu życia mogą pomóc w leczeniu miażdżycy?

Zmiany w stylu życia ^{4, 5} są niezbędnym elementem leczenia miażdżycy i mogą znacząco poprawić rokowanie pacjenta.

• Dieta śródziemnomorska — Bogata w ryby, oliwę z oliwek, orzechy, warzywa i owoce. Dieta ta jest bogata w tłuszcze nienasycone, błonnik i antyoksydanty, co pomaga obniżyć poziom cholesterolu LDL i zmniejszyć stan zapalny w naczyniach.
• Aktywność fizyczna — Regularne ćwiczenia poprawiają funkcję układu sercowo-naczyniowego, zwiększają elastyczność naczyń krwionośnych i pomagają w kontroli wagi. Zaleca się dostosowanie rodzaju i intensywności aktywności do możliwości pacjenta.
• Redukcja stresu — Chroniczny stres może podwyższać ciśnienie krwi i sprzyjać rozwojowi miażdżycy. Techniki relaksacyjne, takie jak medytacja, joga czy trening autogenny, mogą pomóc obniżyć poziom stresu.
• Ograniczenie spożycia alkoholu — Nadmierne spożycie alkoholu zwiększa ryzyko chorób serca, nadciśnienia i zaburzeń rytmu serca. Zaleca się ograniczenie spożycia alkoholu do umiarkowanych ilości lub całkowitą abstynencję.

Miażdżyca — to warto o niej pamiętać

Miażdżyca to poważna choroba, która rozwija się często bezobjawowo przez wiele lat. Jej konsekwencje mogą być jednak bardzo groźne, dlatego ważne jest świadome działanie na rzecz swojego zdrowia.

1. Miażdżyca to przewlekła choroba naczyń krwionośnych, prowadząca do zwężenia światła tętnic i zmniejszenia ich elastyczności.
2. Objawy miażdżycy zależą od lokalizacji zmian i mogą obejmować ból wieńcowy, chromanie przestankowe czy objawy niedokrwienia mózgu.
3. Czynniki ryzyka miażdżycy to podwyższone stężenie cholesterolu, nadciśnienie, palenie tytoniu, cukrzyca i brak aktywności fizycznej.
4. Styl życia ma kluczowe znaczenie w profilaktyce i leczeniu miażdżycy.
5. Leczenie miażdżycy obejmuje farmakoterapię, zmiany dietetyczne, zwiększenie aktywności fizycznej i unikanie czynników ryzyka.
6. Regularne badania i konsultacje z lekarzem są niezbędne dla wczesnego wykrycia i skutecznego leczenia choroby.
7. Profilaktyka miażdżycy to inwestycja w zdrowie układu sercowo-naczyniowego i dłuższe życie bez poważnych powikłań.

Pamiętaj, że miażdżyca jest chorobą, którą można skutecznie kontrolować poprzez odpowiednie działania. Dbaj o zdrowy styl życia, regularnie monitoruj stan swojego układu krążenia i współpracuj z lekarzem, aby zapobiegać i leczyć miażdżycę.

Bibliografia:

1. National Heart, Lung, and Blood Institute, „Atherosclerosis”, National Heart, Lung, and Blood Institute, 2022, https://www.nhlbi.nih.gov/health/atherosclerosis, [dostęp: 2 października 2024].
2. Pawlikowski Z., „Miażdżyca – etiopatogeneza, obraz kliniczny, diagnostyka i leczenie”, Choroby Serca i Naczyń, Via Medica, 2007, https://journals.viamedica.pl/choroby_serca_i_naczyn/article/view/12175/10053, [dostęp: 2 października 2024].
3. Doran B., Ghirardi M., „Atherosclerosis”, StatPearls Publishing, 2023, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK507799/, [dostęp: 2 października 2024].
4. [Brak autora], „Miażdżyca – objawy, przyczyny i leczenie”, Dietetycy.org.pl, 2021, https://dietetycy.org.pl/miazdzyca/, [dostęp: 2 października 2024].
5. Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej, „Miażdżyca cz. 1. Choroba cywilizacyjna na tle wadliwego żywienia”, Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej, 2020, https://ncez.pzh.gov.pl/choroba-a-dieta/miazdzyca-cz-1-choroba-cywilizacyjna-na-tle-wadliwego-zywienia/, [dostęp: 2 października 2024].