Badanie RTG – korzyści i zagrożenia

Zastosowanie promieni X w medycynie pozwala na szybką i skuteczną diagnozę urazów kości oraz chorób płuc i innych narządów, nadmiar jest bardzo szkodliwy.

Opis Badania

Badanie RTG jest metodą diagnostyki obrazowej, polegającą na zastosowaniu promieni X do uwidocznienia wybranych struktur ciała. W metodzie tej wykorzystuje się różnice w absorpcji promieni przez tkanki miękkie i kości. Kości, które pochłaniają promieniowanie w większym stopniu, są widoczne na kliszy jako miejsca niezaczernione. Badanie umożliwia uzyskanie dwuwymiarowego obrazu, którego nośnikami mogą być: błona RTG, płyta fosforowa, detektor pokryty związkami selenu.

Wskazania do badania

Badanie RTG jest szeroko stosowane w diagnostyce medycznej. Wskazanie do jego wykonania stanowią podejrzenia chorób: układu ruchu (m.in.: zmian zwyrodnieniowych, reumatoidalnego zapalenia stawów), płuc (m.in.: stanów zapalnych, gruźlicy, rozedmy), przewodu pokarmowego i moczowego. Badanie RTG jest też podstawową metodą oceny urazów (np. złamań) czy obrazowania stanu uzębienia w diagnostyce stomatologicznej i ortodontycznej.

Szybka i bezbolesna diagnostyka

Wykonanie badania zwykle nie wymaga wcześniejszego przygotowania. W diagnostyce odcinka lędźwiowo-krzyżowego kręgosłupa, jamy brzusznej czy układu moczowego zalecane jest oczyszczenie jelit z mas kałowych oraz gazów. Badanie RTG jest bezbolesne i zwykle trwa kilka minut. Przed jego rozpoczęciem czasami wymagane jest nałożenia fartucha ochronnego lub przyjęcia środka cieniującego poprawiającego widoczność określonych struktur.

Negatywne skutki promieniowania

Promieniowanie X może powodować uszkodzenia DNA i inicjować proces nowotworowy. Najbardziej wrażliwe na jego działanie są szybko dzielące się i niezróżnicowane komórki. Promieniowanie jonizujące może powodować uszkodzenia: szpiku kostnego, gonad, oczu, skóry, wątroby, nerek. Ekspozycja na jego wysokie dawki skutkuje m.in.: zaćmą, niepłodnością, oparzeniami. Wraz ze wzrostem przyjętej dawki zwiększa się ryzyko rozwoju nowotworów (białaczek, nowotworów tarczycy, płuc, gruczołu piersiowego, skóry). Późne skutki działania promieniowania mogą ujawnić się nawet po 5–30 latach od ekspozycji.

Z powodu intensywnych podziałów szczególnie narażone na uszkodzenia wywołane promieniowaniem RTG są komórki zarodków, płodów i dzieci. Ekspozycja na promieniowanie X kobiet w ciąży zwiększa ryzyko obumarcia embrionu (w fazie przedimplantacyjnej i wczesnej implantacji), wystąpienia wad rozwojowych u dziecka (w fazie organogenezy) i rozwoju nowotworów w pierwszych latach życia dziecka.

Efekty działania promieniowania jonizującego są ściśle zależne od dawki. Według United States National Council on Radiation Protection za bezpieczną dla płodu dawkę uznaje się 5–10 cGy.

RTG u kobiet w ciąży i u dzieci

Radiodiagnostyka kobiet w ciąży ograniczona jest do minimum. Wykonuje się ją głównie ze wskazań życiowych. W celu zmniejszenia promieniowania X na płód odpowiednio modyfikowany jest przebieg procedury. Zmiany mogą obejmować: redukcję dawki promieniowania, skrócenie czasu badania, stosowanie mniej aktywnych źródeł promieniowania, używanie grubych osłon na brzuch i miednicę, zwiększenie odległości od źródeł promieniowania. Dodatkowe środki bezpieczeństwa są zalecane do przeprowadzania badania u dzieci do 16. roku życia. U kobiet w wieku rozrodczym, w celu ograniczenia ryzyka uszkodzenia zapłodnionej komórki, badanie RTG wykonuje się w pierwszej fazie cyklu menstruacyjnego.

Bibliografia

Grzanka P., Diagnostyczne badania radiologiczne (badania RTG), Medycyna Praktyczna, 7.11.2017, online: https://www.mp.pl/pacjent/badania_zabiegi/174814,diagnostyczne-badania-radiologiczne-badania-rtg [dostęp: 31.07.2019].

Wybrane aspekty radiodiagnostyki dziecięcej, t. 1, (red.) Gościk E., Kułak P., Białystok 2016, s. 13–31.

Kraska A., Bilski B., Narażenie pracowników ochrony zdrowia na promieniowanie jonizujące a hipoteza hormezy radiacyjnej, Medycyna Pracy 2012, nr 63 (3), s. 371–376.

Kozakiewicz B., Radiodiagnostyka i radioterapia kobiet w ciąży – fakty bez mitów, Current Gynecologic Oncology 2018, nr 16 (1), s. 30–34.