Masło shea, karité, galam, olej z masłosza
Aromatyczny i odżywczy tłuszcz roślinny z Czarnego Lądu, tłoczony z nasion drzewa masłowego, stosowany w kosmetyce i w kuchni.
Masło shea - aromatyczny i odżywczy tłuszcz roślinny z Czarnego Lądu
Masło shea, nazywane inaczej masłem karité, masłem galam lub olejem z masłosza, to tłuszcz pozyskiwany z nasion (orzechów) drzewa masłowego (łac. Vitellaria paradoxa, ang. pot. shea tree) zwanego też masłoszem Parka (na cześć odkrywcy – szkockiego podróżnika Mungo Parka). Rośnie ono wyłącznie na terenie Afryki Centralnej i Zachodniej – na obszarze półpustynnej sawanny od Senegalu po Etiopię. Ze względu na zagrożenie wyginięciem zostało objęte ochroną. Najczęściej dorasta do 15 m wysokości, ma duże, jajowate liście oraz jadalne, kremowo-białe kwiaty. Owocami są duże, również jadalne, żółte jagody kształtem przypominające śliwkę. W każdym owocu jest jedno czerwonobrązowe nasiono o długości 2,5 cm. Masłosz Parka zaczyna owocować dopiero po 15 latach, przy czym orzechy najwyższej jakości uzyskuje się nieraz dopiero po 25–30 latach życia drzewa. Drzewo masłowe może żyć nawet 300 lat, dlatego mieszkańcy Afryki nazywają je karité, co w jednym z afrykańskich dialektów oznacza życie. Ze względu na swoją długowieczność uznawane jest za święte.
Jak powstaje masło shea
Dojrzałe ciemnozielone owoce spadają na ziemię, skąd są zbierane od lipca do grudnia. Z rozgniecionych nasion pozyskuje się cenny tłuszcz, czyli właśnie masło shea. Nasiona składają się nawet w 50% z tłuszczu. Z 15–20 kg owoców, czyli z 3–4 kg łuskanych nasion, można uzyskać 1–2 kg masła. Tradycyjna receptura wytwarzania masła odbywa się bez użycia środków chemicznych. Istnieją dwie metody pozyskiwania tłuszczu:
- nasiona suszone są na słońcu, a następnie wyjmowane z twardej łupiny, rozgniatane na drobny proszek i ponownie suszone; proszek zalewa się wodą i gotuje, aż do osiągnięcia jednolitej konsystencji. Zanieczyszczenia gromadzące się na powierzchni są usuwane, a później ponownie użyte do produkcji gorszej jakości masła. Pozostała mieszanina gotowana jest aż do powstania jasnożółtej tłustej masy;
- wstępnej fermentacji poddawane są całe owoce, z powstałej w ten sposób masy wydobywa się nasiona, które podobnie jak w pierwszej metodzie, suszy się na słońcu i pozbawia twardej łupiny. Obrane nasiona podgrzewa się w wodzie do momentu, aż zaczną wydzielać tłuszcz, wtedy rozciera się je na brunatnoczerwoną masę, a potem ciągle mieszając, podgrzewa do wypłynięcia na wierzch dużej ilości tłuszczu, czyli masła shea najwyższej jakości. Pozostałość jest ponownie gotowana aż do uzyskania dodatkowej porcji tłuszczu gorszej jakości.
Współcześnie stosuje się nowoczesne procesy technologiczne i używa się specjalnych pras i maszyn – są to metody dużo bardziej wydajne. Tłuszcz z nasion masłosza ma konsystencję stałą, podobną do znanego nam masła, i utrzymuje się ona w temperaturze pokojowej, ale w kontakcie za skórą bardzo szybko się topi, przechodząc w formę płynną (temperatura jego topnienia waha się od 30 do 42oC). Kwiaty i owoce karité są jednymi z głównych źródeł pożywienia w Afryce Zachodniej. W tym trudnym klimacie i ciężkich warunkach gospodarczych owoce drzewa masłowego są, poza jedzeniem, także towarem zapewniającym źródło utrzymania tamtejszej ludności. Zbiorem owoców spod drzew oraz produkcją masła zajmują się wyłącznie afrykańskie kobiety, gdyż według lokalnych wierzeń mężczyznom nie wolno dotknąć tych świętych drzew (z wyjątkiem wycinki). Samo pozyskiwanie tłuszczu jest ciężką, czasochłonną pracą. Wytłoki pozostałe po nasionach wykorzystuje się jako paszę dla zwierząt, a łupiny orzechów odstraszają komary.
Zastosowanie
Istnieje wiele sposobów wykorzystania tłuszczu z drzewa masłowego. Ponieważ jest tłuszczem jadalnym, to od lat używa się go w tradycyjnej kuchni afrykańskiej. Może być używany jako olej do smażenia czy dodatek do potraw, m.in. warzywnych i mięsnych sosów. W przemyśle spożywczym dodaje się go do czekolad lub jako zamiennik stosowanego do ich produkcji tłuszczu kakaowego. Coraz popularniejsze staje się użycie masła shea zamiast tradycyjnego masła.
Jest naturalnym kosmetykiem do pielęgnacji ciała już od czasów starożytnych, Kleopatra ceniła sobie jego zalety. Obecnie stanowi on podstawę wielu kremów do twarzy, rąk i stóp, balsamów do ciała, odżywek do włosów, mydeł, pomadek do ust, a nawet maści i preparatów łagodzących zmiany alergiczne, chorobowe i trądzikowe skóry oraz zmiany reumatyczne. Może być stosowany u dzieci od pierwszych dni życia oraz u osób zmagających się z cerą suchą, wrażliwą i trądzikową, a także w leczeniu zmian cellulitowych, rozstępów i innych dolegliwości skórnych.
Skład i właściwości
Masło shea zawiera liczne substancje odżywcze, które wykazują zbawienny wpływ na zdrowie organizmu:
- kwas oleinowy należący do grupy jednonienasyconych kwasów tłuszczowych typu omega-9 (40–50%);
- wielonienasycone kwasy tłuszczowe – α-linolenowy (ALA) z grupy kwasów omega-3 oraz kwasy γ-linolenowy (GLA) i arachidonowy (AA) z grupy omega-6;
- nasycone kwasy tłuszczowe – stearynowy (38%), palmitynowy (4–8%), arachidowy (1–3,5%), behenowy, inaczej dokozanowy, (1%), lignocerynowy, inaczej tetrakozanowy, (1%), mirystynowy (1%);
- fitosterole – kampesterol, stigmasterol, β-sitosterol, α-spinasterol;
- triterpeny – cykloartenol, α-amyryna, β-amyryna, lupeol, parkeol;
- kwasy organiczne – cynamonowy i galusowy – oraz ich estry i glikozydy;
- związki fenolowe;
- allantoina;
- woski;
- witaminy E i F oraz prowitaminę A;
- katechiny i epikatechiny;
Zawarte w maśle wielonienasycone kwasy tłuszczowe są niezbędnym składnikiem diety, gdyż są syntezowane przez ludzki organizm tylko w niewielkim stopniu. Wykazują one zbawienny wpływ na układ sercowo-naczyniowy, czyli obniżają poziom trójglicerydów i złego cholesterolu we krwi, co zmniejsza ryzyko chorób układu krwionośnego (miażdżycy, nadciśnienia tętniczego, chorób serca). Wpływają również na wiele innych funkcji fizjologicznych – działają przeciwzapalnie, ochronnie i wspomagająco na układ odpornościowy, przeciwdziałają cukrzycy, wchodzą w skład błon komórkowych neuronów, zapewniając niezakłóconą pracę układu nerwowego, a także stanowią rozpuszczalnik dla witamin A, D, E i K, hormonów, barwników i związków aktywnych biologicznie, co sprawia, że organizm jest lepiej odżywiony. Związki te regulują również odżywienie, nawilżenie i natłuszczenie skóry, dzięki czemu jest ona odpowiednio jędrna, gładka, miękka, delikatna i elastyczna, ma mniej zmarszczek i jest mniej podatna na różnego rodzaju przypadłości (przedwczesne starzenie się, przesuszenie, przetłuszczenie, trądzik) i schorzenia, np. atopowe zapalenie skóry, egzemy, łuszczyce. Podobny wpływ na organizm wykazuje kwas oleinowy, z tą różnicą, że jest on syntezowany w ustroju – niemniej jednak warto zadbać o zwiększoną dawkę kwasów omega-9 w diecie, aby zapobiec niedoborom. Dobroczynny wpływ na skórę wykazują również zawarte w maśle shea prowitamina A i witamina E.
Kwas cynamonowy, kwas galusowy (oraz ich estry i glikozydy), a także katechiny działają antybakteryjnie, przeciwwirusowo i przeciwgrzybiczo (hamują namnażanie drobnoustrojów). Są również antyoksydantami, przez co zwalczają wolne rodniki tlenowe przyczyniające się do degradacji komórek oraz powstawania groźnych stanów zapalnych – zapobiegają w ten sposób rozwojowi komórek rakowych oraz blokują ich dalsze podziały, co skutecznie ogranicza ryzyko choroby nowotworowej. Substancje te stanowią ponadto naturalny filtr UV (odpowiadający faktorowi 4), pobudzają wydzielanie żółci i soku żołądkowego oraz redukują dolegliwości bólowe. Allantoina nawilża i regeneruje skórę oraz wspomaga gojenie się ran, zadrapań, oparzeń i owrzodzeń, łagodzi podrażnienia, leczy stany zapalne i wygładza blizny.
Bibliografia
Szymańska I., Masłosz Parka podbija świat – czyli o niezwykłości masła shea, Surowce Naturalne 21.09.2012, online: http://www.surowce-naturalne.pl/strona/maslosz-parka-podbija-swiat-czyli-o-niezwyklosci-masla-shea [dostęp 12.02.2019]
Różański H., Masłosz Parka – Butyrospermum parkii (G. Don) Kotschy = Vitellaria paradoxa Gaertner = Bassia parkii G. Don jako źródło tłuszczu, Medycyna Dawna i Współczesna 7.02.2010, online: <http://rozanski.li/1408/maslosz-parka-butyrospermum-parkii-g-don-kotschy-vitellaria-paradoxa-gaertner-bassia-parkii-g-don-jako-zrdlo-tluszczu/ [dostęp 12.02.2019]
W tej samej kategorii