Polskie superfoods na choroby cywilizacyjne
Superfoods posiadają wysoką zawartością składników odżywczych niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania organizmu.
Superfoods (superżywność) to produkty roślinne, które od wieków stosowane były przez miejscową ludność jako składnik codziennej diety. Odznaczają się one wyjątkowo wysoką zawartością składników odżywczych skoncentrowanych w niewielkiej masie produktu. Rośliny używane do sporządzania tej żywności mają w składzie niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu substancje: nienasycone kwasy tłuszczowe, pełnowartościowe białko, węglowodany złożone, wyjątkowo bogaty zestaw witamin i minerałów oraz inne związki, przede wszystkim o działaniu antyoksydacyjnym.
Przeciwutleniacze (antyoksydanty) neutralizują nadmiar wolnych rodników tlenowych i azotowych krążących w organizmie. Jest to działanie istotne ze względu na degradacyjne cechy wolnych rodników – niszczą one komórki organizmu, przyspieszając jego starzenie się oraz przyczyniając się do rozwoju stanu zapalnego i stresu oksydacyjnego, co prowadzi do wystąpienia chorób cywilizacyjnych: cukrzycy typu 2, choroby sercowo-naczyniowe (miażdżyca, nadciśnienie tętnicze, choroba wieńcowa, zawał serca, udar mózgu), choroby układu pokarmowego (wrzody żołądka i dwunastnicy), choroby neurodegeneracyjne (np. choroba Alzheimera, choroba Parkinsona), alergie, astma oskrzelowa, choroby nerek, nowotwory oraz problemy psychiczne (depresja, ciągłe napięcie i stres, nerwica, nadpobudliwość). Superfoods mogą okazać się pomocne w leczeniu tych i innych chorób.
Pokrzywa
Pokrzywa zwyczajna (łac. Urtica dioica) jest rośliną dziką powszechnie występującą w Europie i Azji. Chociaż zaliczana jest do chwastów, to ma ogromny potencjał leczniczy:
• wykazuje silne właściwości antyoksydacyjne;
• działa przeciwzapalnie, m.in. leczy stan zapalny jelita grubego;
• działanie hipoglikemicznie – jest więc pomocna w leczeniu cukrzycy;
• działa hipocholesterolemicznie;
• działa antyagregacyjnie – przeciwdziała powstawaniu zakrzepów;
• leczy schorzenia urologiczne oraz rozrost gruczołu krokowego u mężczyzn;
• ma właściwości antyalergiczne;
• wspomaga leczenie reumatyzmu i artretyzmu – dzięki zawartości kwasu mrówkowego, histaminy i innych substancji odpowiedzialnych za to, że pokrzywa parzy. Efekt ten, choć nieprzyjemny wywołuje liczne przekrwienia na skórze, dając uczucie gorąca, co działa jak akupunktura, czyli pobudza receptory skórne. W leczeniu reumatoidalnego zapalenia stawów pokrzywa działa niezwykle silnie, porównywalnie do leków (pije się wodno-alkoholowy wyciąg lub robi z niego okłady na chore miejsca);
• wzmacnia układ immunologiczny:
- zwiększa lub zmniejsza aktywność komórek odpornościowych, co może być pomocne w leczeniu chorób o podłożu autoimmunologicznym, np. reumatoidalnego zapalenia stawów,
- wykazuje działanie bakteriobójcze, przeciwwirusowe i antygrzybicze,
- wspomaga produkcję limfocytów typu T, które produkują przeciwciała;
• działa moczopędnie, usprawnia więc pracę nerek, oczyszcza je i leczy, dlatego jest polecana przy kamicy nerkowej, skąpomoczu oraz w stanach zapalnych nerek, pęcherza moczowego i dróg moczowych;
• działa krwiotwórczo, dzięki idealnym proporcjom substancji biorących udział w tworzeniu czerwonych krwinek i hemoglobiny: kwasu foliowego, żelaza, miedzi i witaminy K. Pokrzywa przeciwdziała więc anemii, przemęczeniu oraz niweluje stres;
• oczyszcza organizm z toksyn, pozostałości po zażywanych lekach i innych chemicznych substancjach; usuwa metabolity powstałe w organizmie po szkodliwych związkach; oczyszcza też wątrobę i nerki, przyspiesza usuwanie nadmiaru kwasu moczowego, mocznika i jonów sodu wraz z moczem – wszystko to zapewnia równowagę biologiczną organizmu;
• ma silne działanie przeciwnowotworowe dzięki wysokiej zawartości łatwo przyswajalnego krzemu, którego niedobór stwarza w organizmie warunki do powstawania i rozwoju raka;
• przeciwdziała alergii dzięki zawartości flawonoidów działających przeciwhistaminowo;
• zapobiega osteoporozie z powodu dużej zawartości dobrze przyswajalnego wapnia i krzemu;
• wspomaga odchudzanie – sekretyna pobudza pracę trzustki i powstawanie żółci oraz przyspiesza trawienie.
Pokrzywa zawiera 9–21% włókna, 21–23% białka oraz 30,68% oleju (znajdującego się w nasionach). Wszystkie cechy prozdrowotne pokrzywa zawdzięcza zawartości substancji bioaktywnych:
• witamin: C (ponad 500 mg/100 g), B2 (ryboflawina), B5 (kwas pantotenowy), K;
• w 1 kg suchej masy znajdują się minerały:
- mangan (57,84 mg w liściach oraz 28,18 mg w korzeniu),
- żelazo (303 mg w liściach i 673 mg w korzeniu),
- miedź (13,23 mg w liściach i 12,71 mg w korzeniu),
- cynk (29,14 mg w liściach i 22,75 mg w korzeniu),
- molibden (4,265 mg w liściach i 0,733 mg w korzeniu),
- kobalt (0,084 mg w liściach i 0,485 mg w korzeniu),
- nikiel (0,738 mg w liściach i 6,034 mg w korzeniu),
- selen (0,074 mg w liściach i 0,047 mg w korzeniu),
- glin (222 mg w liściach i 585 mg w korzeniu),
- cyna (10,22mg w liściach i 2,77 mg w korzeniu);
• sacharydów: fruktozy, galaktozy, glukozy, maltozy, rafinozy, glukanu, glukogalakturonianów, arabinogalaktanów;
• kwasów tłuszczowych: oleinowego, linolowego, linolenowego, palmitynowego, stearynowego, heneikozanowego;
• steroli: sitosteroli (7b-hydroxysitosterolu, stigmasterolu, kampesterolu) oraz b-sitosteroli (3-O-glukozydu);
• kwasów organicznych: protokatechowego, hydroksybenzoesowego, gentyzynowego, chinowego, kumarowego, kawowego, ferulowego, 5-O kawoilochinowego;
• karotenoidów: karotenu, ksantofilu, likopenu, luteinaarotenoidów;
• flawonoidów: izoramnetyny, kwercetyny, kemferolu, rutyny, glikozydów, amentoflawonu, glikozydu kwercetyny;
• garbnika: taniny;
• związków organicznych:
- w liściach: chlorofilu, 2 -metyloheptanu, skopoletyny, eskuletyny, leukotrienów;
- w korzeniach: skopoletyny (kumaryny), eskuletyny, ceramidów, sfingozyny, izolektyn, monoterpenoidoli oraz ich glikozydów, triterpenów, alkoholu homowanilinowego;
- w nasionach: eskuletyny, skopoletyny;
- w parzących włoskach: histaminy, aletylocholiny, serotoniny, leukotrienów, eskuletyny, skopoletyny;
- w całym zielu: skopoletyny (kumaryny), eskuletyny, lecytyny, sekretyny, serotoniny, tryptaminy, betainy;
• kwasów organicznych: węglowego, mrówkowego, krzemowego, cytrynowego, fumarowego, glicerynowego, jabłkowego, szczawiowego, fosforowego, chinowego, bursztynowego, masłowego, kawowego, kumarowego, palmitynowego, neochlorogenowego, octowego, kawoilo-jabłkowego, glikolowego, foliowego, protokatechowego, hydroksybenzoesowego, gentyzynowego, ferulowego, 5-O-kawoilochinowego.
Najlepiej jeść ją na surowo, zachowuje wtedy najwięcej cennych substancji. Można z niej sporządzić pesto jak z bazylii czy szpinaku, wycisnąć przez maszynkę do mielenia mięsa na sok (potrzeba wtedy sporo liści), który następnie oddziela się od pozostałości rośliny przez gazę i miesza z sokiem z cytryny lub odrobiną spirytusu (tak powstaje nalewka), pić w postaci naparu lub młode listki dodać do sałatki. Przed obróbką należy pamiętać o przelaniu liści i łodyżek gorącą wodą – przestaje parzyć. Najbardziej odżywcze są młode majowe listki zrywane z samego wierzchołka rośliny. Dawniej starsze osoby praktykowały biczowanie się świeżymi pokrzywami, gdyż był to bardzo skuteczny sposób na artretyzm i reumatyzm.
Skrzyp polny
Skrzyp polny (łac. Equisetum arvense L.) jest byliną powszechnie występującą w całej Europie, uważany jest za chwast, łatwo dostępny w Polsce. Zawiera:
• witaminę C,
• związki fenolowe (polifenole),
• flawonoidy (kwercetynę, luteolinę, kemferol, apigeninę),
• saponiny,
• związki mineralne: związki krzemu oraz sole potasu, wapnia, fosforu, żelaza, manganu i kobaltu,
• kwasy organiczne: krzemowy, jabłkowy, szczawiowy, benzoesowy, cytrynowy,
• sterole roślinne,
• taniny.
Składniki odżywcze i związki aktywne biologicznie zawarte w skrzypie polnym powodują jego działania prozdrowotne:
• łatwo przyswajalna krzemionka zapewnia zdrowy wygląd skóry, włosów i paznokci (poprawia elastyczność zawartego w skórze kolagenu), pomaga w leczeniu m.in. łuszczycy;
• wzmacnia naskórek i wspomaga gojenie się ran i zadrapań;
• te same związki krzemu pozwalają zachować elastyczność naczyń krwionośnych i zapobiegają odkładaniu się w nich związków tłuszczowych;
• flawonoidy i związki fenolowe są silnymi antyoksydantami, chronią komórki organizmu przed degradacyjnym działaniem wolnych rodników;
• flawonoidy i fenolokwasy działają moczopędnie, przez co oczyszczają nerki i zapobiegają stanom zapalnym w układzie moczowym oraz sprzyjają usuwaniu nadmiaru toksyn i szkodliwych produktów przemiany materii, krzem z kolei zapobiega powstawaniu złogów kamicowych w nerkach;
• zwalcza groźne dla zdrowia bakterie;
• działa przeciwzapalnie;
• wspomaga pracę trzustki;
• wykazuje działanie przeciwcukrzycowe;
• związki krzemu zapobiegają demineralizacji tkanki kostnej i wspomagają uzupełnianie powstałych ubytków kostnych, dlatego roślinę tę poleca się przy leczeniu osteoporozy;
• działa przeciwkrwotocznie – ogranicza drobne krwawienia w przewodzie pokarmowym, płucach i nosie oraz zmniejsza nasilenie krwawień menstruacyjnych;
• działa przeciwdrgawkowo i uspokajająco;
• wspomaga leczenie nowotworów.
Skrzyp można stosować do picia jako napar, odwar natomiast – do leczniczych kąpieli, a młode rośliny zaś dodaje się do odżywczych sałatek i zup. Dobrym środkiem leczniczym jest też alkoholowa nalewka na skrzypie.
Mniszek lekarski
Mniszek lekarski (łac. Taraxacum officinale) to roślina szeroko rozpowszechniona, uważana za chwast. Zawiera związki fenolowe, terpeny, flawonoidy oraz węglowodany, białka, nienasycone kwasy tłuszczowe, witaminy i minerały. Dzięki temu bogactwu wykazuje właściwości lecznicze:
• silne cechy antyoksydacyjne – związki fenolowe hamują tworzenie się wolnych rodników tlenowych, co przejawia się m.in. w ochronnym działaniu na komórki wątroby;
• przeciwbakteryjne i przeciwgrzybicze;
• zapobiega powstawaniu stanów zapalnych i wspomaga leczenie;
• wspomaga leczenie nowotworów i zapobiega ich rozwojowi;
• hipolipidemiczne – obniża poziom złego cholesterolu i trójglicerydów we krwi, co zmniejsza ryzyko powstania miażdżycy i innych chorób układu krążenia.
Właściwości lecznicze wykazują zarówno kwiaty i liście, jak i korzenie. Najpopularniejszym zastosowaniem jest sporządzanie ze świeżo zebranych główek kwiatowych tzw. miodu z mniszka lekarskiego – syropu. Odstawić kwiaty na jakiś czas, aby pozbyć się ewentualnych owadów, następnie ugotować kwiaty w wodzie, odcedzić wywar i dodać cukier oraz sok z cytryny. Młode listki mniszka lekarskiego są idealnym dodatkiem do sałatek i zup, a korzeń – naparem.
Jarmuż
Jarmuż (łac. Brassica oleracea subsp. acephala var. sabellica) to jadalna rodzima roślina, znana od średniowiecza. Zaliczana jest do warzyw kapustnych, jest prawdziwą skarbnicą substancji odżywczych. Zawiera:
• witaminy: A, B1 (tiaminę), B2 (ryboflawinę), B3 (PP, niacynę), B6 (pirydoksynę), B9 (kwas foliowy), C, E i K;
• minerały: wapń, żelazo, magnez, fosfor, potas, sód;
• białka;
• węglowodany złożone;
• nienasycone kwasy tłuszczowe;
• błonnik;
• polifenole;
• sulforan należący do izocyjanianów będących produktem glikolizy glukozynolanów.
Oprócz cennych walorów kulinarnych ma wiele cech poprawiających zdrowie:
• zwalcza groźne dla zdrowia drobnoustroje, m.in. bakterie odpowiedzialne za rozwój wrzodów żołądka i dwunastnicy (Helicobacter pylori) – sulforan
• poprawia kondycję układu krwionośnego: obniża poziom złego cholesterolu i glukozy we krwi oraz obniża ciśnienie tętnicze, redukuje w ten sposób ryzyko wystąpienia chorób serca, m.in. choroby wieńcowej;
• zapobiega stresowi oksydacyjnemu w komórkach nerwowych, ogranicza to możliwość pojawienia się chorób neurodegeneracyjnych (choroby Alzheimera, Parkinsona, stwardnienia zanikowego bocznego) – sulforan;
• działa przeciwzapalnie i przeciwnowotworowo.
Jarmuż to warzywo nadające się do sporządzania smacznych i niezwykle zdrowych potraw. Liście można zblendować na zielony koktajl, dodawać do zup, sosów, farszu do naleśników, pierogów czy mięsa, surowy dodawać do sałatek lub nawet zrobić z nich chipsy (lekko osolić, skropić oliwą i krótko podpiec w piekarniku, staną się chrupiące i będą idealną zdrową przekąską).
Superżywność występuje w różnych zakątkach świata i z dnia na dzień staje się coraz bardziej popularna. Ostatnio dużo słyszy się o jagodach goi pochodzących z Chin, spirulinie (algach uprawianych w Meksyku i Afryce), jagodach acai rosnących w deszczowych lasach Amazonii czy południowoamerykańskich nasionach chia. Jednak istnieje wiele polskich roślin, które mają równie bogaty skład, a dodatkowo są łatwo dostępne i niedrogie. Warto zwrócić uwagę na rodzime, prozdrowotne rośliny i włączyć je do codziennej diety. Z pewnością wpłynie to na dobre samopoczucie i zapobiegnie wielu współczesnym schorzeniom lub pomoże się z nich wyleczyć.
Bibliografia
Jakubczyk K. i in., Pokrzywa zwyczajna (Urtica dioica L.) – charakterystyka botaniczna, biochemiczna i właściwości prozdrowotne, Pomeranian Journal of Life Science 2015, nr 2 (61), s. 191-198,
Maciąg A., Zwykła pokrzywa i jej niezwykła moc,
online: http://agnieszkamaciag.pl/zwykla-pokrzywa-i-jej-niezwykla-moc/, dostęp [2.04.2018]
Cisowski W., Skrzyp polny – roślina lecznicza,
online: http://www.panacea.pl/articles.php?id=3301 [dostęp 2.04.2018]
Lis B., Grabek-Lejko D., Mniszek lekarski (Taraxum Officinale)– potencjalne właściwości prozdrowotne, Nauka Przyroda Technologie 2010, t. 10, z. 3, nr 37,
online: http://www.npt.up-poznan.net/pub/art_10_37.pdf [dostęp 2.04.2018]
Zdrojewicz Z. i in., Jarmuż – stare, a zapomniane warzywo, Medycyna Rodzinna 2016, nr 1 (19), s. 21 25,
online: http://www.medrodzinna.pl/wp-content/uploads/2016/03/mr_2016_021-025.pdf [dostęp 2.04.2018]
W tej samej kategorii