Amarantus – silnie odżywczy składnik diety i kosmetyk
Szarłat to bogate źródło błonnika, który wiąże kwasy żółciowe i cholesterol w przewodzie pokarmowym oraz przyspiesza ich wydalanie.
Amarantus, inaczej szarłat ( grec. Amarantos – nieśmiertelność, niewiędnięcie, łac. Amarantus – szkarłat, czerwono fioletowy kolor, czyli taki, jak maja kwiaty tej rośliny) jest rośliną zaliczaną do pseudozbóż; rodzaj Amaranthus obejmuje ok. 100 gatunków. Częścią jadalną rośliny są bardzo drobne nasiona (o średnicy około 1 mm), chociaż spożywać można również młode liście i pędy. Ziarna mają charakterystyczny, lekko orzechowy smak.
Jedna z najstarszych roślin uprawnych
Z badań archeologicznych wynika, że szarłat uprawiany był na terenie obu Ameryk już 4000 lat temu. Od 450 roku p.n.e. natomiast stanowił podstawę diety Majów. Z jego walorów odżywczych i smakowych korzystali też mieszkańcy założonych w XII wieku innych państw indiańskich: Inków i Azteków. Indianie Ci uważali go za świętą roślinę, a przodkowie Indian Yagui z Sonory składali amarantus w ofierze bogom deszczu i wojny. Ze zmielonych nasion sporządzano kleiki (tzw. zoale), placki tortilla, a z mąki wypiekano chleb.
Na przełomie wieków XVI i XVII trafił do Europy, początkowo jako ozdobna roślina ogrodowa, później również jako uprawna, przeznaczona do spożycia. Około 30 lat temu prof. Emil Nalborczyk z SGGW w Warszawie, po wizycie u Indian Mapuczi w Chile przywiózł nasiona amarantusa do Polski. Razem z grupą naukowców i rolników rozpoczęto uprawę, co sprawiło, że Polska jest obecnie jednym z większych producentów tej rośliny. W niewielu państwach jest tak rozległa wiedza na temat uprawy amarantusa, jego zbiorów, przechowywania i przetwórstwa, jak w Polsce. Roślina nie znosi w uprawie pestycydów (nawożona jest obornikiem lub kompostem), jest więc siłą rzeczy ekologiczna. Nasiona należy tuż po zbiorze wysuszyć, aby zapobiec pleśnieniu.
Duża różnorodność spożywcza
Ziarna amarantusa spożywa się w całości jako kasze, dostępne są też w formie zmielonej na mąkę (jest ich 8 rodzajów) używaną do wypieków (chleba, ciast, ciasteczek, drożdżówek, naleśników), jako płatki, musli, popping (prażone nasiona strzelają jak popcorn). Można też jeść kiełki jako dodatek do potraw. Szarłat będzie idealny przy sporządzaniu deserów, kotletów, sałatek. W Ameryce Południowej popularne są takie produkty z amarantusa, jak: alegria, czyli prażone nasiona z dodatkiem słodkiej melasy, oraz napój atole. Odżywczym są również olej czy masło z amarantusa. Produkuje się z niego nawet mleko i majonez.
Cenny skład
Najczęściej uprawiana odmiana Amaranthus cruentus ma następujące składniki odżywcze:
1) 18% białka zawierającego wszystkie niezbędne aminokwasy egzogenne: argininę, fenyloalaninę, histydynę, izoleucynę, leucynę, lizynę, metioninę, treoninę, tryptofan i walinę;
2) 7% lipidów, a wśród nich:
• kwasy tłuszczowe nienasycone (linolowy w ilości 62%, oleinowy 20,4%, linolenowy 1,1%);
• kwasy tłuszczowe nasycone (palmitynowy 13,4%, stearynowy 2,6%, arachidowy 0,7%, lignocerynowy 0,3%, mirystynowy 0,1%).
We frakcjach tłuszczowych oleju z amarantusa znajduje się skwalen – trójterpenowy węglowodór będący silnym przeciwutleniaczem. Ma on zdolności zwalczania wolnych rodników tlenowych, odpowiedzialnych za degradację, a tym samym przedwczesne starzenie się, komórek organizmu. Nadmierna ilość wolnych rodników może stać się przyczyną wielu poważnych schorzeń, m.in.: miażdżycy, cukrzycy, chorób układu nerwowego czy nawet nowotworów. Skwalen wspomaga układ odpornościowy, pobudzając aktywność makrofagów i limfocytów. Ponadto chroni skórę przed niekorzystnym działaniem czynników zewnętrznych, wspomaga pracę nadnerczy, węzłów chłonnych i korzystnie wpływa na szpik kostny. Jest też pomocny przy oczyszczaniu organizmu z wielu trucizn przemysłowych, które rozpuszczają się w nim i razem z nim usuwane są z ustroju. Skwalen bierze udział w procesie cholesterogenezy zachodzącej w wątrobie, gdzie hamuje działanie reduktazy – enzymu syntezującego cholesterol, czyli zwiększającego poziom cholesterolu we krwi.
Innymi związkami występującymi w oleju amarantusowym są tokoferole i tokotrienole (α-, β-, γ- i δ-tokoferol). Są to organiczne formy witaminy E, które podobnie jak skwalen mają silne działanie antyutleniające. Ponadto korzystnie wpływają na skórę (poprawiają w niej mikrokrążenie i dbają o jej barierę ochronną, czyli naskórek). Również biorą udział w procesie cholesterogenezy, gdzie blokują aktywność reduktazy. Działanie skwalenu, tokoferoli i tokotrienoli ma więc bezpośredni wpływ na obniżenie poziomu złego cholesterolu (HDL) we krwi, co zapobiega m.in. chorobom układu krążenia i miażdżycy.
Kolejne cenne związki rozpuszczone w tłuszczach szarłatu to fitosterole (spinasterol, δ-7-stigmasterol oraz δ-7-ergosterol), antyoksydanty o silnym działaniu przeciwnowotworowym. Spinasterol dodatkowo pomaga w wydalaniu cholesterolu z organizmu.
1) Amarantus zawiera sporo błonnika (od 2 do 8%), który wiąże kwasy żółciowe i cholesterol w przewodzie pokarmowym oraz przyspiesza ich wydalanie. Hamuje też syntezę cholesterolu w wątrobie, poprawia perystaltykę jelit (co jest ważne dla osób cierpiących na zaparcia oraz odchudzających się) i pomaga usunąć wiele toksycznych substancji dostających się do układu pokarmowego wraz z pożywieniem. Ma to znaczenie w profilaktyce nowotworów, gdyż błonnik nie tylko przyspiesza wydalanie szkodliwych i toksycznych produktów przemiany materii, ale również chroni śluzówkę jelita, co ogranicza wchłanianie tych związków do krwioobiegu, zapobiegając tym samym stanom zapalnym mogącym przerodzić się w nowotwór.
2) Szarłat to bogate źródło witamin z grupy B oraz witaminy C i E i minerałów: żelaza, wapnia, magnezu, fosforu i potasu. Na szczególną uwagę zasługuje wyjątkowo duża zawartość żelaza, bo aż 7,6 mg/100 g – to kilkakrotnie więcej niż w innych zbożach. Z tych powodów szarłat zalecany jest szczególnie kobietom w ciąży i matkom karmiącym, osobom starszym i cierpiącym na anemię oraz dzieciom. Nasiona zwierają też dużo wapnia (159 mg/100 g), co może okazać się pomocne przy schorzeniach układu kostnego. Zaleca się, aby do swojej diety włączyli je ludzie starsi i osoby wyjątkowo aktywne fizycznie.
Nie tylko cele spożywcze
Szarłat znalazł zastosowanie również w:
1) profilaktyce chorób i leczeniu:
– celiakii (nietolerancji glutenu – mieszaniny białek roślinnych, gluteniny i gliadyny) jako pseudozboże bezglutenowe,
– alergii,
– cukrzycy (ma niski indeks glikemiczny i efektywnie obniża poziom glukozy w surowicy),
– nadciśnienia tętniczego, choroby niedokrwiennej serca,
– uszkodzeń wątroby, nowotworów,
– wrzodów żołądka
– zapewnia sprawne funkcjonowanie układu nerwowego i krwionośnego;
2) przemyśle kosmetycznym jako środek silnie nawilżający, ochronny i opóźniający procesy starzenia się skóry,
3) farmakologii do produkcji leków – pozyskuje się z niego przede wszystkim skwalen, który dotąd otrzymywano jedynie z przysadki mózgowej wielorybów i rekinów.
Z pewnością włączenie szarłatu do codziennej diety wyraźnie poprawi zdrowie i dobre samopoczucie. Brak jakichkolwiek przeciwwskazań do jego spożywania.
Bibliografia
Kaźmierczak A., Bolesławska I., Przysławski J., Szarłat – jego wykorzystanie w profilaktyce i leczeniu wybranych chorób cywilizacyjnych, Nowiny Lekarskie 2011, nr 3 (80), s. 192–198,
online: http://www.nowinylekarskie.ump.edu.pl/uploads/2011/3/192_3_80_2011.pdf, [dostęp 19.03.2018]
Niekrasz A., Amarantus – złoto XXI wieku,
online: http://echozycia.pl/Files/file/22/Amarantus.pdf, [dostęp 19.03.2018]
W tej samej kategorii