Aspartam – nienaturalna słodycz
Aspartam to substancja chemiczna wykorzystywana w przemyśle spożywczym jako dodatek słodzący żywność oraz napoje.
Aspartam jest organiczną substancją chemiczną wynalezioną w 1965 roku przez pracownika firmy farmaceutycznej Jamesa M. Schlattera. Odkrył ją zupełnie przypadkowo w trakcie prowadzenia badań nad wynalezieniem innego leku. Aspartam to biały proszek o nazwie ester metylowy dipeptydu Asp-Phe, posiadający dwie reszty aminokwasowe: fenyloalaninę i kwas asparaginowy. W przemyśle spożywczym używany jest od 1981 roku jako dodatek słodzący żywność i napoje. Oznaczany jest symbolem E951.
Do produktów spożywczych i leków
Ten sztuczny słodzik stosowany jest jako niskokaloryczny zamiennik cukru. Dodawany jest do: większości napojów gazowanych (w tym napojów izotonicznych) i niegazowanych, piwa, drażetek i gum do żucia, rozpuszczalnych: kaw, herbat i kakao, niektórych jogurtów, galaretek, deserów, polew do ciast, a także do wielu przetworów mięsnych i rybnych (głównie w konserwach). Dostępny jest w sprzedaży w formie proszku lub tabletek słodzących. W przemyśle farmaceutycznym jest składnikiem różnych leków i suplementów diety (przede wszystkim tabletek musujących). Szczególnym zainteresowaniem cieszy się wśród cierpiących na cukrzycę (zwłaszcza typu 2), gdyż nie inicjuje wytwarzania insuliny. Jest to dla diabetyków istotne, ponieważ najczęstszą dolegliwością w przebiegu cukrzycy jest tzw. insulinooporność, czyli zmniejszona wrażliwość tkanek na insulinę – upośledza to wchłanianie insuliny przez komórki organizmu, w konsekwencji czego występuje wysoki poziom glukozy i samej insuliny w organizmie. Aspartam stał się tak popularny dlatego, że jest blisko 180 razy słodszy od cukru. Jego minimalna ilość daje słodycz porównywalną z jedną łyżeczką cukru. Dla wielu (w tym producentów żywności) przekonującym argumentem jest również jego bardzo niska kaloryczność.
Schemat rozkładu chemicznego
Aspartam jest trawiony w organizmie przez rozkład na dwa naturalne aminokwasy: fenyloalaninę i kwas asparaginowy. Z tego powodu osoby chore na fenyloketonurię (genetyczną chorobę polegającą na trudności w metabolizowaniu fenyloalaniny, co prowadzi do gromadzenia się jej nadmiaru w organizmie) nie mogą używać tego słodzika, gdyż wiąże się to ze zbyt dużym ryzykiem zatrucia fenyloalaniną, czego następstwem mogą być poważne zaburzenia neurologiczne. Podczas hydrolizy aspartamu w układzie pokarmowym powstaje też metanol (0,1 g metanolu na 1 g aspartamu), który następnie utlenia się do formaldehydu i kwasu mrówkowego. Choć metanol jest szkodliwy dla człowieka, to jego ilość wytwarzana podczas trawienia słodzika jest niewielka w porównaniu z jego zawartością w innych produktach spożywczych. Pod tym względem aspartam uważany jest więc za całkowicie bezpieczny.
Bezpieczny czy rakotwórczy
Badania nad bezpieczeństwem stosowania aspartamu prowadzone są już od 1974 roku. Przeprowadzono wiele analiz i testów na zwierzętach i za każdym razem potwierdzano minimalne zagrożenie dla zdrowia. Ważnym wydarzeniem w latach 90. XX wieku była publikacja badań sugerujących rzekome rakotwórcze działanie aspartamu. W dokumentach testów prowadzonych na szczurach, które wykonano w celu udowodnienia, że aspartam zwiększa ryzyko wystąpienia raka mózgu i układu limfatycznego, brakowało jednak jednoznacznych dowodów na związek słodzika z tego rodzaju nowotworami. Ostatecznie w 2013 roku, po wielu próbach interpretacji wszystkich badań, uznano jednoznacznie, że nie ma związku między stosowaniem aspartamu a zwiększoną zachorowalnością na nowotwory. Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności i Zespół ds. Dodatków do Żywności i Składników Pokarmowych wydał pozytywną opinię, dopuszczając tym samym aspartam do sprzedaży i pozwalając na dodawanie go do produktów spożywczych. Warto zauważyć, że bezpieczną dawką tego chemicznego związku jest 40 mg/kg masy ciała dziennie. Pomimo przekonujących analiz naukowych u niektórych osób może występować zwiększona wrażliwość na ten środek. Mogą więc pojawić się następujące skutki uboczne:
1) bóle i zawroty głowy (z migreną włącznie),
2) skurcze mięśni, w tym częstoskurcz serca, i bóle stawów,
3) bezsenność,
4) rozdrażnienie, zły nastrój, niepokój, depresja, problemy z pamięcią i koncentracją,
5) wysypka,
6) nudności,
7) pogorszenie słuchu, wzroku i trudności w mówieniu,
8) trudności w oddychaniu.
To tylko niektóre skutki uboczne, jakie mogą pojawić się przy regularnym przyjmowaniu aspartamu. Mimo oficjalnych publikacji na temat braku przekonujących powodów do zaprzestania jego stosowania, spora grupa niezależnych naukowców nadal twierdzi, że jest to najbardziej niebezpieczna substancja dodawana do żywności. Grupa ta odważnie głosi, że jest to celowe działanie koncernów farmaceutycznych zarabiających na sprzedaży leków mających pomóc m.in. w dolegliwościach wywoływanych przez aspartam. Uważa, że aspartam inicjuje rozwój wielu groźnych chorób, m.in: epilepsji, stwardnienia rozsianego, guzów mózgu, choroby Parkinsona, choroby Alzheimera, cukrzycy, nowotworów – przede wszystkim raka mózgu i układu limfatycznego i wielu innych. Odpowiedzialne za to są trzy substancje powstające podczas rozkładu aspartamu w organizmie: fenyloalanina, kwas asparaginowy i metanol. Przeprowadzono wiele testów (także na ludziach), na podstawie których wywnioskowano następujący wpływ tych trzech substancji na zdrowie:
1. Fenyloalanina – osoby regularnie przyjmujące aspartam mają stale podwyższony poziom fenyloalaniny we krwi, a co za tym idzie – także w mózgu. Powoduje to spadek produkcji serotoniny, co wywołuje depresję i stany lękowe. Przy wyjątkowo wysokim stężeniu fenyloalaniny we krwi aminokwas ten może odkładać się z mózgu, jest wtedy szczególnie niebezpieczny dla płodu oraz noworodka – staje się odpowiedzialny za schizofrenię czy napady padaczki.
2. Kwas asparaginowy – jego nadmiar uszkadza neurony, wywołuje to przedostawanie się do komórek nerwowych zbyt dużej ilości wapnia, co z kolei przyczynia się do powstania nadmiernej ilości wolnych rodników tlenowych uszkadzających lub nawet niszczących komórki nerwowe. Mechanizm ten prowadzi do rozwoju wielu chorób neurodegeneracyjnych, jak np.: stwardnienie rozsiane, utrata pamięci, zaburzenia hormonalne, utrata słuchu, epilepsja, choroba Alzheimera, choroba Parkinsona, demencja oraz nowotwory mózgu.
3. Metanol – dla człowieka jest po prostu trucizną wywołującą następujące dolegliwości: bóle i zawroty głowy, nudności, dolegliwości żołądkowo-jelitowe, osłabienie, dreszcze, zaniki pamięci, drętwienie i bóle kończyn, zaburzenia widzenia lub nawet ślepotę. Metanol jest również substancją rakotwórczą.
4. W procesie metabolizmu aspartamu powstaje także produkt uboczny – dwuketopiperazyna (DKP), która w jelicie cienkim, łącząc się ze związkami azotu, przechodzi w substancję podobną do N-nitrozomocznika (związek z grupy N-nitrozoamin), będący silna trucizną odpowiedzialną głównie za rozwój guzów mózgu.
Stosowanie aspartamu jest zatem dość kontrowersyjne i niebezpieczne, zwłaszcza przy regularnym dodawaniu do posiłków.
Bibliografia
Aspartame, Puchem 3.02.2018, online: https://pubchem.ncbi.nlm.nih.gov/compound/134601#section=Metabolite-Description, dostęp [26.01.2018]
E. Hoffman, Aspartam wciąż wzbudza kontrowersje, Biotechnologia.pl 1.01.2014, online: http://biotechnologia.pl/farmacja/aspartam-wciaz-wzbudza-kontrowersje,13424, dostęp [26.01.2018]
Aspartam, online: http://www.gronkowiec.pl/aspartam.html, dostęp [26.01.2018]
M. Majewska, Czy aspratam jest rakotwórczy? Jakie są skutki uboczne przyjmowania słodzika, PoradnikZdrowie.pl 24.06.2016, online: http://www.poradnikzdrowie.pl/zywienie/co-jesz/czy-aspartam-jest-rakotworczy-jakie-sa-skutki-uboczne-przyjm_41940.html, dostęp [26.01.2018]