Chitozan - unikatowe właściwości
Chitozan jest nietoksyczny, naturalny, biodegradowalny i biofunkcjonalny, dlatego bezpieczny dla organizmu i łatwo dostępny.
Chitozan jest związkiem organicznym, polisacharydem pochodnym chityny. Z chityny zbudowane są zewnętrzne szkielety (pancerze) stawonogów, czyli m.in. skorupiaków (np. krabów, homarów czy krewetek) oraz mięczaków, nicieni, pierwotniaków i owadów (głównie jako pokrywa skrzydeł). Chityna występuje również w ścianach komórkowych niektórych grzybów, okrzemek, alg i bakterii. W wyniku reakcji chemicznych (głównie deacetylacji) z chityny powstaje właśnie chitozan, inaczej nazywany chitosanem.
Unikatowe cechy i naturalne pochodzenie
O wyjątkowych możliwościach chitozanu decydują:
1) zdolność wiązania tłuszczów – chitozan absorbuje tłuszcz przyjmowany w pokarmach, dzięki czemu część tłuszczów nie zostaje strawiona i wchłonięta przez organizm, lecz wydalona wraz z chitozanem. Związek ten jest w stanie zredukować poziom cholesterolu o 20–30 %, jednak w żaden sposób nie przyspiesza spalania tłuszczu, ale absorbując, po prostu usuwa z przewodu pokarmowego;
2) posiada dużą zdolność pęcznienia;
3) jest nietoksyczny, naturalny, biodegradowalny i biofunkcjonalny, dlatego bezpieczny dla organizmu i łatwo dostępny;
4) wykazuje działanie antybakteryjne, przeciwgrzybicze i przeciwutleniające, chroniąc w ten sposób przed wieloma czynnikami chorobotwórczymi i działając przeciwnowotworowo;
5) adsorbuje jony metali ciężkich.
Chitozan ma wiele zastosowań.
1. W medycynie, biotechnologii, syntezie chemicznej i inżynierii tkankowej
Ma właściwości podobne do celulozy, jest rozpuszczalny w wodzie, co zwiększa jego możliwości zastosowania w postaci włókien czy warstw. Uzyskuje się z niego wiele ważnych biopolimerów, co z kolei umożliwia produkcję różnych materiałów medycznych, służących np. do regeneracji kości czy uzupełniania ubytków skórnych. Wchodzi też w skład implantów oraz sztucznych tkanek i narządów.
2. W przemyśle farmaceutycznym i kosmetycznym
Dzięki temu, że ma cechy podobne do błonnika pokarmowego, stosowany jest w suplementach diety wspomagających odchudzanie. Jest substancją w pełni naturalną i bezpieczną, nietrawioną w układzie pokarmowym, lecz wydalaną po spełnieniu swojej roli.
Szczególnie pomocna przy odchudzaniu i leczeniu otyłości jest zdolność chitozanu do absorpcji tłuszczów, które następnie wraz z nim są usuwane z jelita. Równie ważna jest zdolność pęcznienia – w ten sposób preparaty z chitozanem zwiększają uczucie sytości, co zmniejsza ilość zjadanych potraw.
Chitozan jest związkiem naturalnym i bezpiecznym, jeżeli jednak stosuje się bardzo restrykcyjną dietę, może zaszkodzić, ponieważ tłuszcze powinny stanowić 25–30% wszystkich składników pokarmowych dostarczanych organizmowi codziennie – ich niedobór jest więc szkodliwy. Ważne witaminy są rozpuszczalne w tłuszczach (A, D, E, K), dlatego właśnie tłuszcze są istotnym składnikiem diety. Największe korzyści ze stosowania chitozanu odniosą więc osoby spożywające dużo tłustych potraw, dla których wydalenie nadmiaru z układu pokarmowego jest niezbędne.
Chcąc sięgnąć po preparaty z chitozanem wspomagające odchudzanie, należy jednak pamiętać, iż najlepszym sposobem dbania o zdrowie i sylwetkę jest zbilansowana dieta eliminująca lub przynajmniej ograniczająca spożycie:
– nasyconych kwasów tłuszczowych (NKT), czyli głównie tłuszczów pochodzenia zwierzęcego: smalcu, masła i pełnotłustych produktów mlecznych, tłustego mięsa oraz takich tłuszczów roślinnych, jak olej palmowy;
– olejów rafinowanych, czyli poddanych oczyszczaniu przez ekstrakcję za pomocą silnych środków chemicznych, w wyniku czego oleje te tracą ważne dla zdrowia witaminy i minerały, ale również smak, zapach, barwę, bo stają się przejrzyste, i mogą być długo przechowywane;
– tłuszczy utwardzonych, czyli syntetycznych tłuszczy trans, które powstają z rafinowanych olejów roślinnych w wyniku procesu uwodornienia, np. margaryny zawierające olej palmowy, frytury do smażenia, często używane w restauracjach;
– tłuszcze stosowane w przemyśle cukierniczym czy oleje w chipsach, majonezach, produktach w proszku i słodkich przekąskach.
W zbilansowanej diecie muszą się znaleźć nienasycone kwasy tłuszczowe (NNKT) znajdujące się w: rybach morskich, roślinach oleistych i wszystkich olejach roślinnych nierafinowanych, tłoczonych na zimno, np. w: oliwie z oliwek, oleju z pestek winogron, oleju kokosowym, lnianym, kukurydzianym i innych.
Ze względu na przeciwbakteryjne, przeciwutleniające i przeciwzakrzepowe działanie chitozan stosowany jest w wielu lekach i suplementach diety: podnoszących odporność, redukujących nadciśnienie tętnicze, normujących poziom cukru we krwi oraz przyspieszających gojenie ran (także w opatrunkach).
3. W rolnictwie
Chitozan przyspiesza kiełkowanie i wzrost roślin, jest naturalnym biopestycydem – chroni rośliny przed atakiem grzybów i pleśni. Dzięki antybakteryjnemu i przeciwutleniającemu działaniu podnosi też odporność zwierząt hodowlanych i z tego powodu dodawany jest do pasz.
4. W przetwórstwie żywności
Zdolność do zwalczania bakterii, grzybów i cechy antyoksydacyjne przemawiają za zastosowaniem go jako dodatku do żywności w postaci naturalnego konserwantu.
5. W przemyśle
Pełni istotną rolę w przemyśle papierniczym – zwiększa wytrzymałość papieru. Użycie go w oczyszczalniach ścieków natomiast wynika ze zdolności do adsorpcji jonów metali ciężkich i wysokiej wartości wskaźnika wtórnego pęcznienia.
Badania nad dużą reaktywnością i elastycznymi właściwościami chemicznymi chitozanu nadal trwają, co daje nadzieję na opracowanie jeszcze wielu nowych zastosowań tego związku.
Bibliografia
Bagnowska A., Krala L., Nowak A., Oracz J., Właściwości przeciwutleniające chitozanu w kiełbasach bez dodatku azotanu (III), Żywność. Nauka. Technologia. Jakość 2014 nr. 4 (95), s. 173 – 187
Andrzejczak M., Chitozan a odchudzanie, Wyleczto.pl 28.04.2016, online: https://wylecz.to/pl/zdrowy-styl-zycia/diety/chitosan-a-odchudzanie.html, dostęp [1.02.2018]
Kurasiewicz Ł., Chitosan – wykorzystanie w medycynie weterynaryjnej, Laboratoria.net online: http://laboratoria.net/pl/artykul/Chitosan%20%20wykorzystanie%20w%20medycynie%20weterynaryjnej;21744.html, dostęp [1.02.2018]