Różne oblicza diety roślinnej

Dieta wegetariańska niesie za sobą wiele korzyści zdrowotnych, ale też posiada pewne wady, niektóre odmiany tych diet są niezwykle rygorystyczne.

Wegetarianizm, a weganizm

W ostatnich latach można zaobserwować wzrost zainteresowania różnymi dietami roślinnymi. Ich popularność wynika nie tylko z przesłanek etycznych, ale również medycznych – właściwie zbilansowane diety roślinne mogą wspomóc profilaktykę chorób cywilizacyjnych. Istnieje wiele odmian wegetarianizmu, a jedną z najbardziej restrykcyjnych jest weganizm.

Diety roślinne

Wegetarianizm wywodzi się z Indii i państw Bliskiego Wschodu. Początkowo był częścią tamtejszych wierzeń, obecnie jednak wśród motywów stosowania diet roślinnych najczęściej wymienia się: względy etyczne i ekologiczne (troskę o dobro zwierząt), przesłanki zdrowotne oraz preferencje smakowe. Wegetarianizm bywa również elementem proekologicznej postawy życiowej.

Dieta wegetariańska wyklucza spożywanie mięsa (w tym ryb i owoców morza) oraz produktów pochodzących z uboju zwierząt (takich jak smalec czy żelatyna). Wegetarianie swój jadłospis komponują m.in. z roślin zbożowych, strączkowych i oleistych, warzyw, owoców, orzechów, grzybów. W zależności od odmiany diety wegetarianie mogą dodatkowo rezygnować z różnych produktów pochodzenia zwierzęcego. Z tego względu wyróżnia się m.in.:

• laktoowowegetarianizm – nie wymaga wykluczenia dodatkowych produktów pozyskanych od zwierząt (dopuszcza spożywanie jaj, nabiału, miodu),
• laktowegetarianizm – wyklucza spożywanie jaj,
• owowegetarianizm – z produktów pochodzenia zwierzęcego dopuszcza jedynie spożywanie jaj,
• witarianizm – polega na spożywaniu wyłącznie pokarmów roślinnych niepoddanych obróbce termicznej,
• frutarianizm – podstawą żywienia są warzywa i owoce, których pozyskanie nie powoduje obumarcia rośliny.

Sposób żywienia i styl życia

Jak już wspomniano, jedną z najbardziej restrykcyjnych odmian wegetarianizmu jest weganizm, który zakłada wykluczenie z jadłospisu wszystkich produktów pochodzenia zwierzęcego (jaj, mleka, serów, miodu). W szerszym kontekście weganizm dotyczy zarówno diety, jak i innych sfer życia. Często rozumiany jest jako proekologiczna postawa, charakteryzująca się sprzeciwem wobec szeroko pojętemu wykorzystywaniu zwierząt. Tak rozumiany wynika głównie z przyczyn etycznych. Weganie rezygnują z zakupu ubrań wykonanych z produktów odzwierzęcych (ze skóry czy z futra) i kosmetyków testowanych na zwierzętach. Dodatkowo nie uczestniczą w rozrywkach z udziałem zwierząt (cyrk, oceanarium).

Dieta wegańska, w przeciwieństwie do diet roślinnych niewykluczających spożywania nabiału, jest niepełnowartościowa i wymaga suplementacji witaminy B₁₂.

Diety roślinne w profilaktyce chorób cywilizacyjnych

Według Carlson, Kippsa, Lockie i innych (1985) posiłki laktoowowegetarian i wegan zawierają więcej błonnika i przeciwutleniaczy niż osób jedzących mięso i ryby. Diety roślinne charakteryzują się ponadto mniejszą zawartością nasyconych kwasów tłuszczowych. Posiłki wegetariańskie i wegańskie są jednak ubogie w niektóre witaminy (B₁₂, B₂, D) i minerały (wapń, żelazo, jod).

Wśród korzystnych efektów stosowania diet roślinnych wymienia się obniżenie poziomu cholesterolu, ciśnienia krwi i wskaźnika BMI. Osoby stosujące diety roślinne są mniej narażone na choroby układu krążenia, cukrzycę, otyłość i niektóre nowotwory (np. raka jelita grubego).

Bibliografia

Carlson E., Kipps M., Lockie A. i in., A comparative evaluation of vegan, vegetarian and omnivore diets, Journal of Plant Foods 1985, nr 6 (2), s. 89–100.

Phillips F., Vegetarian nutrition, Nutrition Bulletin 2005, nr 30 (2), s. 132–167.

Śliż D., Zgliczyński W.S., Szeligowska J. i in., Modyfikacja zwyczajów żywieniowych w prewencji chorób cywilizacyjnych, Postępy Nauk Medycznych 2016, nr 5, s. 344–349.

Śliwińska A., Olszówka M., Pieszko M., Ocena wiedzy na temat diet wegetariańskich wśród populacji trójmiejskiej, Zeszyty Naukowe Akademii Morskiej w Gdyni 2014, nr 86, s. 133–146

Pyrzyńska E., Dieta wegetariańska w świetle zasad prawidłowego odżywiania – postawy i zachowania wegetarian w Polsce, Zeszyty Naukowe Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie 2013, nr 906, s. 27–36.

Kunachowicz H., Czarnowska-Misztal E., Turlejska H., Zasady żywienia człowieka, Warszawa 2000, s. 237–241.