Właściwości i działanie beta-karotenu

Organizm niestety nie potrafi sam syntezować beta-karotenu, dlatego niezbędne jest codzienne dostarczanie go wraz z pożywieniem.

Beta-karoten – zdrowe oczy, piękna opalenizna i aktywność przeciwutleniająca

Beta-karoten to związek organiczny z grupy karotenoidów. Zbudowany jest z 40 atomów węgla z 11 niesprzężonymi i 2 sprzężonymi wiązaniami podwójnymi w cząsteczce. Charakteryzuje się żółtą barwą, jest rozpuszczalny w tłuszczach, ma zdolność absorbowania światła słonecznego. Inna nazwa to prowitamina A, ponieważ przy udziale enzymów wątrobowych i nienasyconych kwasów tłuszczowych (NNKT) organizm ludzki wytwarza z niej witaminę A.

Żółte, pomarańczowe, czerwone i zielone warzywa i owoce

Organizm człowieka nie potrafi sam syntezować beta-karotenu, dlatego niezbędne jest jego codzienne dostarczanie z pożywieniem. Najwięcej prowitaminy A zwierają: marchew, dynia, słodkie ziemniaki, czerwona papryka, pomidory, morele, brzoskwinie, pomarańcze, śliwki, wiśnie, agrest, melon, arbuz, papaja, szpinak, jarmuż, brokuły, brukselka, natka pietruszki, boćwina, szczaw, szczypiorek, cykoria, sałata i koper.

Początkowe skutki niedoboru witaminy A to: suchość skóry, nieprawidłowe rogowacenie naskórka (kseroftalmia), suchość spojówek i stany zapalne błon śluzowych oczu. Później pojawia się wysychanie błon śluzowych w układzie oddechowym, pokarmowym i moczowo-płciowym, problemy ze wzrokiem, tzw. kurza ślepota, czyli złe widzenie o zmierzchu, lub całkowita jego utrata, zwiększone ryzyko zakażeń w układzie oddechowym i ogólny spadek odporności, a u dzieci i młodzieży: zahamowanie wzrostu i rozwoju zębów.

Cechy antyoksydacyjne i korzyści

Jak wszystkie karotenoidy beta-karoten jest silnym przeciwutleniaczem, ma zdolność wychwytywania tlenu oraz jonów biorących udział w tworzeniu się wolnych rodników. Aktywność ta zapobiega degradacji komórek, a tym samym opóźnia procesy starzenia oraz ogranicza ryzyko rozwoju groźnych stanów zapalnych mogących rozwinąć się w nowotwory.

To właśnie bezpośrednio wpływa na prozdrowotne działanie beta-karotenu:

1) wzmocnienie odporności: mobilizuje układ immunologiczny do walki z drobnoustrojami chorobotwórczymi;
2) wspomaganie funkcjonowania narządu wzroku – witamina A wchodzi w skład barwnika w siatkówce oka ważnego dla widzenia po zmierzchu; zapobieganie uszkodzeniom soczewki; ograniczanie ryzyka rozwoju zespołu suchego oka, zaćmy i zwyrodnienia plamki żółtej;
3) ochronę i prawidłowe odżywienie skóry – jest naturalnym filtrem przeciwsłonecznym, zapobiega powstawaniu przebarwień oraz wspomaga opalanie, kumulując się w skórze nadaje jej pożądany ciemny koloryt; spowolnienie starzenia się skóry – niszczy wolne rodniki tlenowe zapobiega degradacji elastyny i kolagenu, co opóźnia pojawianie się zmarszczek; zapewnienie odpowiedniego nawilżenia i natłuszczenia skóry;
4) ochronę śluzówki przewodu pokarmowego – współdziała w zapobieganiu powstawania stanów zapalnych przewodu pokarmowego;
5) zmniejszenie ryzyka infekcji dróg oddechowych;
6) działanie kardioprotekcyjne – bierze udział w obniżaniu poziomu złego cholesterolu (LDL) i trójglicerydów we krwi, a więc i w profilaktyce miażdżycy, chorób serca, zawałów i udarów;
7) aktywność antynowotworową – wpływa na wytwarzanie komórek cytotoksycznych, aktywując je do wydzielania dużych ilości cytotokin niszczących komórki rakowe, hamuje promocję i progresję guzów nowotworowych; obniża ryzyko rozwoju raka jamy ustnej, krtani, przełyku i pęcherza moczowego.

Palacze, ostrożnie!

Dłuższe przyjmowanie zwiększonych dawek beta-karotenu, dostępnych w suplementach diety, ale i w formie naturalnej, może wywołać zażółcenie skóry. Nie jest to groźne i ustępuje po odstawieniu preparatów. Innymi objawami przedawkowania są: osłabienie mięśni, ociężałość, utrata apetytu, zahamowanie wzrostu u dzieci i młodzieży, owrzodzenie skóry, obrzmieniem powiek, łysienie, wytrzeszcz oczu, częste złamania kości, krwotoki, deformacja czaszki i twarzy, dysfunkcje serca, nerek i centralnego układu nerwowego. Dużo bardziej szkodliwy jest dla palaczy. Badania naukowe dowodzą, że znaczne spożycie beta-karotenoidu w postaci suplementów może powodować wzrost ryzyka rozwoju nowotworu płuc.

Bibliografia

Igielska-Kalwat J., Gościańska J., Nowak I., Karotenoidy jako naturalne antyoksydanty, Postępy Higieny i Medycyny Doświadczalnej 2015, t. 69, s. 418–428

Majewska M., Beta-karoten nie tylko na opalanie. Działanie beta-karotenu, Poradnik Zdrowie 3.07.2017, online: http://www.poradnikzdrowie.pl/zdrowie/domowa-apteczka/bata-karoten-nie-tylko-na-opalanie-dzialanie-beta-karotenu_33649.html [dostęp 7.09.2018]

Niedobór witaminy A – objawy i skutki, MedMe, online: https://www.medme.pl/choroby/niedobor-witaminy-a,248.html [dostęp 7.09.2018]