Fitoestrogeny – hormony ukryte w roślinach
Fitoestrogeny to niesteroidowe związki pochodzenia roślinnego, o budowie zbliżonej do estradiolu, wykazujące aktywność estrogenną. Występują w roślinach z różnych rodzin, m.in.: trawach (Gramineae), motylkowatych (Papilionaceae), krzyżowych (Cruciferae), psiankowatych (Solanaceae) i dyniowatych (Cucurbitaceae). Fitoestrogeny mogą pełnić w organizmie funkcję agonistów i antagonistów receptorów estrogenowych. Znajdują zastosowanie w łagodzeniu dolegliwości związanych z menopauzą.
Naturalne hormony
Fitoestrogeny są naturalnymi selektywnymi modulatorami receptora estrogenowego. Mogą wiązać się z receptorami a (ERa) i b (Erb). Wyróżnia się trzy główne grupy fitoestrogenów: izoflawony (genisteina, formononentyna, biochanina A, daidzeina, glicyteina), lignany (enterodiol, enterolakton, sekoizolaricirezinol, matairezinol) i stilbeny (resweratrol). Fitoestrogeny występują zwykle w postaci nieaktywnych glikozydów. W metabolizmie izoflawonów i lignanów bierze udział mikroflora przewodu pokarmowego.
Głównym źródłem izoflawonów są rośliny strączkowe, przede wszystkim soja. Lignany znajdują się w zbożach, ziarna kawy, nasionach lnu i słonecznika. Resweratrol występuje m.in. w winogronach i orzeszkach arachidowych.
Zioła jako źródło fitoestrogenów
Źródłem fitoestrogenów mogą być niektóre zioła. Przyjmowane w postaci preparatów złożonych skutecznie łagodzą dolegliwości związane z menopauzą. Ziołowe ekstrakty wchodzą również w skład kosmetyków.
Koniczyna czerwona (Trifolium pratense L.) zawiera około 30 izoflawonów, w tym: daidzeinę, genisteinę, biochaninę A i formononetynę. Występują one głównie w liściach i łodydze.
Aktywność estrogenną, wynikającą z obecności izoflawonów, wykazuje również szparag Asparagus racemosus (shatavari). Jest on szeroko stosowany w leczeniu zaburzeń na tle hormonalnym: dolegliwości związanych z bolesnym miesiączkowaniem, menopauzą, PSM.
Kolejnym ziołem dostarczającym fitoestrogenów jest dzięgiel chiński (Angelica sinesis), który w połączeniu z innymi roślinami (np. tragankiem) pomaga przywrócić równowagę hormonalną.
Dobroczynne właściwości
Fitoestrogeny wykazują działanie estrogenne. Oprócz tego mają właściwości: antynowotworowe, przeciwutleniające, przeciwstarzeniowe, przeciwdrobnoustrojowe, przeciwzapalne. Oddziałują na aktywność enzymów biorących udział w biosyntezie hormonów płciowych. Mogą wspomóc profilaktykę i terapię problemów związanych z niedoborem estrogenów w organizmie, np. dolegliwości okresu menopauzy, chorób sercowo-naczyniowych, osteoporozy, nowotworów piersi, jelit, macicy, jajników.
Na mocne kości
Fitoestrogeny zmniejszają ryzyko osteoporozy. Genisteina i biochanina A ograniczają aktywność osteoklastów i stymulują aktywność osteoblastów. Izoflawony nasilają sekrecję insulinopodobnego czynnika wzrostu typu I u kobiet, przez co stymulują syntezę kolagenu i pozytywnie oddziałują na kości.
Na zdrowe serce
Fitoestrogeny wspomagają profilaktykę chorób sercowo-naczyniowych związanych z niedoborem estrogenów. Obniżają poziom cholesterolu całkowitego we krwi, frakcji lipoprotein o niskiej gęstości (LDL) i trójglicerydów, hamują syntezę cholesterolu. Zmniejszają agregację krwinek czerwonych, przeciwdziałają zakrzepicy, ograniczają ryzyko miażdżycy. Działają przeciwcukrzycowo – zwiększają wrażliwość tkanek na insulinę i tolerancję glukozy u kobiet po menopauzie.
W walce z menopauzą
Fitoestrogeny mogą być stosowane w ramach hormonalnej terapii zastępczej w celu łagodzenia dolegliwości związanych z menopauzą. Redukują uderzenia gorąca, zaburzenia snu, kołatanie serca, pocenie się, zaburzenia nastroju (niepokój, apatię, rozdrażnienie, nadpobudliwość, znużenie) kłopoty z koncentracją, zawroty i bóle głowy. Pomagają zachować równowagę hormonalną kobietom w okresie przekwitania.
Dla urody
Fitoestrogeny wchodzą w skład kosmetyków do cery dojrzałej. Naśladując działanie estrogenów, stymulują różnicowanie się komórek naskórka, zwiększają elastyczność i sprężystość skóry, rozjaśniają przebarwienia skórne, hamują utratę wody.
W profilaktyce i terapii nowotworów
Lignany i izoflawony ograniczają syntezę estrogenów i hamują rozwój nowotworów estrogenozależnych. Dieta bogata w fitoestrogeny wiązana jest ze zmniejszoną częstotliwością występowania chorób nowotworowych w krajach azjatyckich.
Genisteina działa jako inhibitor kinaz tyrozynowych i topoizomeraz DNA. Wpływa na kontrolę mitozy, regulację cyklu komórkowego i transformację komórek wzrostu. Hamuje unaczynienie guzów nowotworowych, różnicowanie komórek nowotworowych i tworzenie przerzutów.
