Zastosowanie i występowanie
Dzięgiel lekarski, znany również pod nazwą arcydzięgiel litwor (Angelica archangelica L., Archangelica officinalis Hoffm.), jest rośliną zaliczaną do rodziny selerowatych. Występuje na górzystych terenach Europy i Azji, a w Polsce można go znaleźć głównie w Sudetach i Karpatach. Arcydzięgiel litwor jest cenioną rośliną leczniczą stosowaną m.in. przy problemach z przewodem pokarmowym. Według legendy jego właściwości miał objawić ludziom archanioł Rafael.
Właściwości lecznicze
Arcydzięgiel litwor rośnie na obszarach wilgotnych i podmokłych, kwitnie zaś od czerwca do lipca i wydziela intensywny, piżmowy zapach. Głównym surowcem leczniczym jest korzeń zbierany jesienią lub wczesną wiosną w drugim roku wegetacji. Przygotowuje się z niego napary, nalewki i kąpiele. W zielarstwie zastosowanie znajdują również owoce i liście rośliny. Surowce pozyskane z arcydzięgla są używane także w kulinariach. Korzeń można dodawać do surówek lub stosować jako przyprawę. Młode pędy nadają się natomiast do kandyzowania, a owoce można wykorzystać do przyrządzenia likierów.
Lecznicze właściwości arcydzięgla wynikają głównie z obecności olejku eterycznego, który zawiera takie substancje jak: β-felandren, α-pinen, p-cymen, kwasy hydroksydekapentanowy i masłowy. Na biologiczną aktywność rośliny wpływają także kumaryny: angelicyna, ostol, ostenol, imeratoryna, ksantotoksyna, bergapten, umbelifron oraz umbeliprenina. Dzięgiel lekarski zawiera ponadto garbniki, flawonoidy, kwasy organiczne i triterpeny.
Na dolegliwości trawienne
Przetwory z arcydzięgla normalizują pracę przewodu pokarmowego. Stymulują wydzielanie śliny, soku żołądkowego i enzymów trawiennych. Działają wiatropędnie i rozkurczowo na mięśnie gładkie. Łagodzą dolegliwości trawienne i pobudzają apetyt. Warto po nie sięgnąć w przypadku nieżytów przewodu pokarmowego, wzdęć, niestrawności, utraty łaknienia, stanów skurczowych przewodu pokarmowego czy niedoboru kwasu żołądkowego. Dzięgiel lekarski zwiększa wydzielanie moczu i potu. Można go używać w kuracjach detoksykujących i w przypadku zatruć alkoholem lub nikotyną.
Na ukojenie nerwów
Znajdujące się w roślinie kumaryny (zwłaszcza angelicyna) mają działanie uspokajające i hipotensyjne (obniżające ciśnienie krwi), dzięki czemu arcydzięgiel jest stosowany w terapii stanów napięcia nerwowego, wyczerpania psychicznego, nadpobudliwości, bezsenności, nerwicy wegetatywnej przebiegającej z zaburzeniami czynnościowymi serca.
Na reumatyzm i problemy ze skórą
Dzięgiel lekarski ma również właściwości antybakteryjne. Jest przydatny w leczeniu problemów dermatologicznych, np. trądziku, łuszczycy, stanów zapalnych skóry, trudno gojących się ran oraz świerzbu.
Olejek arcydzięglowy stosowany zewnętrznie działa rozgrzewająco i przeciwbólowo. Może pomóc w łagodzeniu nerwobóli, bólów reumatycznych i gośćcowych.
Środki ostrożności
Arcydzięgiel litwor ma właściwości fotouczulające, co oznacza, że po jego zażyciu należy unikać ekspozycji skóry na słońce. Ze stosowania rośliny powinny zrezygnować osoby cierpiące na choroby nerek. Roślina nie jest też zalecana dzieciom, kobietom ciężarnym i karmiącym.
