Aparat ruchu człowieka
W skład aparatu ruchu człowieka wchodzi część czynna – układ mięśni szkieletowych – oraz bierna, którą stanowi układ kostno-stawowy. Dysfunkcja któregokolwiek z elementów tego systemu powoduje utrudnienie w poruszaniu się, co bez wątpienia negatywnie wpływa na codzienne życie. Jedną z najbardziej rozpowszechnionych dolegliwości związanych z układem szkieletowym jest reumatoidalne zapalenie stawów (RZS) – w Polsce odnotowano około 350 tysięcy zdiagnozowanych przypadków.
Czym jest reumatoidalne zapalenie stawów?
RZS jest układową chorobą tkanki łącznej o podłożu autoimmunologicznym. Zapalenie początkowo obejmuje błonę maziową, powodując jej obrzęk oraz znaczny przerost na grubość. Przerastający element stawu powoduje stopniowo powiększającą się dysfunkcję ruchową oraz zaburza ukrwienie chrząstki stawowej, skutkując jej obumieraniem. Wskutek powstałych zniszczeń, staw traci swój pierwotny kształt oraz zdolność do poprawnego pełnienia funkcji. Choroba przebiega z okresami zaostrzeń oraz remisji – tymczasowego wycofania się objawów choroby. Stan zapalny może przenosić się na tkankę łączną położoną pozastawowo – taki etap rozwoju RZS może stanowić zagrożenie dla życia pacjenta.
Luka w encyklopediach
Mimo opisania RZS już w 1800 roku ustalenie przyczyn choroby do dziś jest priorytetową kwestią w prowadzonych nad nią badaniach. Naukowcy spekulują, że wpływ na powstanie i postępowanie choroby ma kilka czynników: obciążenia genetyczne, przebyte infekcje i zaburzenia odpowiedzi immunologicznej. Prowadzone statystyki wskazują, że w grupie podwyższonego ryzyka znajdują się palacze papierosów, alkoholicy oraz osoby żyjące w silnie zanieczyszczonym środowisku. Najczęściej diagnozowani pacjenci mają około 50 lat, natomiast aż 75% chorych stanowią kobiety.
Znaki nadchodzących kłopotów
Objawy RZS są charakterystyczne, lecz nie zawsze oczywiste. Typową cechą choroby są symptomy stawowe ulokowane symetrycznie – we wczesnych stadiach chory najczęściej skarży się na poranną sztywność stawów i ich obrzęk. Przychodząca z czasem dysfunkcja, wrażliwość na ucisk i ograniczenie ruchomości świadczą o postępującym rozwoju RZS. Nieleczona i niekontrolowana choroba prowadzi do całkowitej dysfunkcji stawów i kalectwa.
Pozastawowe objawy RZS są mniej oczywiste w rozpoznaniu. Jednym z nich jest obecność guzków reumatoidalnych – bezbolesnych, podskórnych zgrubień. Pacjentom doskwierają również: uczucie zmęczenia i znużenia, zmniejszony apetyt, stany podgorączkowe i utrata masy ciała.
Od szczegółu do ogółu
Nieleczone reumatoidalne zapalenie stawów może stać się przyczyną wielu poważnych chorób znacznie wykraczających poza dolegliwości stawowe. Udokumentowano, iż choroba ta może indukować rozwój zapalenia naczyń i miażdżycy, zapalenia osierdzia, osteoporozę, zaniki mięśniowe, neuropatie.
Leczenie bez wyleczenia?
RZS na dzień dzisiejszy kwalifikowane jest do chorób nieuleczalnych, a leki stosowane w terapii choroby mają za zadanie zahamować jej postępowanie, złagodzić obrzęk i ból oraz możliwie poprawić czynność stawu. Istotne jest jak najwcześniejsze podjęcie leczenia – stanowi ono szansę znacznego spowolnienia rozwoju RZS i wydłużenia objawów remisji choroby.
Wśród stosowanych leków wyróżniamy: środki przeciwzapalne i przeciwbólowe (stosowane w okresach zaostrzenia) oraz modyfikujące przebieg choroby. Leki należące do drugiej grupy są fundamentem terapii – zatrzymują powstawanie nowych komórek zapalnych, hamują degenerację tkanek stawu i zmniejszają patologiczną odpowiedź immunologiczną, opóźniając rozwój choroby. Wśród leków najczęściej obecnych na receptach znajdują się: metotreksat, leflunomid, sulfasalasyna i cyklosporyna, często kojarzone w różnych zestawieniach dla zmaksymalizowania skuteczności.
Punktem zwrotnym w badaniach nad RZS zdaje się opracowanie leków biologicznych, które przy odpowiednim dobraniu wykazują bardzo wysoką efektywność w hamowaniu rozwoju choroby. Dostępność leków z tej grupy jest ograniczona przez relatywnie wysoką cenę, lecz w niektórych przypadkach leki biologiczne są refundowane przez NFZ.
Naturalna terapia RZS
Wśród niefarmakologicznych form terapii RZS przoduje dieta dostosowana do potrzeb pacjenta. Chorzy powinni pamiętać o możliwie wysokim spożyciu przeciwzapalnych kwasów tłuszczowych omega-3, obecnych w tłustych rybach morskich, oleju rzepakowym czy oliwie z oliwek. Warto pamiętać także o zwalczaniu wolnych rodników promujących rozwój stanu zapalnego – w tym celu wskazane jest włączenie do jadłospisu produktów bogatych w przeciwutleniacze: warzyw, owoców (np. winogrona, jagody maqui, czarne borówki) i liści moringi. Istotne jest spożywanie pokarmów o właściwościach przeciwzapalnych – poleca się naturalne produkty, jak kurkuma, cytrusy, czy grzyby maitake. Warto wziąć pod uwagę fakt, że przyprawy korzenne zmniejszają wydzielanie związków odpowiedzialnych za procesy zapalne.
Lekarze odradzają pacjentom chorym na RZS spożywanie alkoholu, czarnej herbaty, kawy, dużych ilości soli – każdy z wymienionych produktów negatywnie wpływa na obecność wapnia w organizmie, pogarszając kondycję kości i stawów. Wskazuje się również na fakt, iż obecny w szpinaku czy szczawiu kwas szczawianowy wiąże wapń do formy nieprzyswajalnej.
Prowadzone badania nie wykazały skuteczności klinicznej maści, kremów i innych środków stosowanych na skórę. Po konsultacji z lekarzem można zastosować okłady – chłodne działają przeciwbólowo, te ciepłe zaś poprawiają ukrwienie tkanek.
