On:
list W: Dieta i odżywianie person Dodane przez:

Biopierwiastki – minerały warunkujące życie

Składniki mineralne są niezbędne do przebiegu wszystkich procesów fizjologicznych, a ich niedobór lub nadmiar prowadzi do różnych chorób.

Pierwiastki występują na całej kuli ziemskiej i wszędzie we wszechświecie. Są też w organizmach żywych – te noszą nazwę „biogeny”. Najważniejsze z nich to: węgiel, wodór, azot i tlen oraz fosfor i siarka. Są one składnikami białek, kwasów nukleinowych i wielu innych związków organicznych budujących formy życia. Składniki mineralne są niezbędne do niezakłóconego przebiegu wszystkich procesów fizjologicznych, a ich niedobór lub nadmiar prowadzi do dysfunkcji ustroju (chorób). Z tych powodów biopierwiastki powinny być dostarczane codziennie w dobrze zbilansowanej i urozmaiconej diecie. W ciele istot żywych minerały są głównie jonami, łączą się w związki ważne dla życia.

Trzy grupy pierwiastków

Związki mineralne dzielą się na: makroelementy, mikroelementy i ultraelementy.

Makroelementy (gr. makros – duży; łac. elementum – substancja pierwotna) występują w dużych ilościach i stanowią minimum 0,1% masy ciała i stanowią większość pierwiastków ustroju. Zapotrzebowanie na nie wynosi powyżej 100 mg na dobę. Poniżej poszczególne makroelementy i ich udział w biopierwiastkach organizmu:
• tlen (O) 65,04%,
• węgiel (C) 18,25%,
• wodór (H) 10,05%,
• azot (N) 2,65%,
• wapń (Ca) 1,4%,
• fosfor (P) 0,81%,
• potas (K) 0,27%,
• sód (Na) 0,26%,
• chlor (Cl) 0,25%,
• siarka (S) 0,21%.

Mikroelementy (gr. mikros – mały; łac. elementum – substancja pierwotna) występują w minimalnych ilościach, to tzw. pierwiastki śladowe:
• żelazo (Fe) 0,02%,
• magnez (Mg) 0,04%,
• mangan (Mn),
• miedź (Cu),
• cynk (Zn),
• molibden (Mo),
• bor (Bo),
• kobalt (Co),
• jod (I),
• fluor (F),
• chrom (Cr),
• selen (Se).

Ultraelementy stanowią milionową część procentu masy ciała. Są to: złoto (Au), srebro (Ag), rad (Ra), wanad (V), rtęć (Hg), stront (Sr). Prawdopodobnie wchodzą one w skład niektórych białek i aktywują następujące po sobie reakcji biochemiczne.

Rola poszczególnych pierwiastków

Znaczenie biopierwiastków dla organizmu jest zróżnicowane:

1) stanowią budulec – z wielu minerałów syntezowane są kwasy nukleinowe (DNA i RNA), będące nośnikami informacji genetycznej, oraz białka, cukry i tłuszcze; do tej grupy należą: węgiel, wodór, tlen, azot, siarka, fosfor i wapń (jako składnik kości);
2) odpowiadają za utrzymanie prawidłowego ciśnienia osmotycznego oraz równowagi elektrolitowej, tworzą kationy (sód, potas, wapń, magnez, azot – jako NH4+) lub aniony (chlor, siarka fosfor, azot – jako NO3-);
3) zapewniają niezakłócony przebieg procesów metabolicznych – są to zarówno mikroelementy (żelazo, cynk, miedź, chrom, bor, mangan, jod, cyna, selen, fluor, lit, glin) oraz ultraelementy (nikiel, molibden, kobalt, wanad);
4) stanowią składnik hormonów, enzymów i koenzymów.

Wybrane związki mineralne i źródła ich występowania

Wapń (Ca) jest podstawowym budulcem kości i zębów, wpływa na kurczliwość mięśni, rytm serca, krzepnięcie krwi, utrzymanie równowagi elektrolitowej, aktywuje enzymy, usprawnia pracę układu nerwowego, bierze udział w odpowiedzi immunologicznej oraz działa przeciwzapalnie i przeciwalergicznie. Niedobór wapnia powoduje: próchnicę, parodontozę, zwapnienie żył, kruchość kości (osteoporozę prowadzącą do złamań), zaburzenia wzrostu u dzieci i krzywicę, choroby układu krążenia (podwyższony poziom cholesterolu, słabą krzepliwość krwi i krwotoki, zwolnione tętno), skurcze mięśni, drętwienie kończyn, bóle stawów, trudności w zasypianiu, stany lękowe. Najwięcej wapnia zawierają: ziarna karobu, nasiona sezamu, ziarna maku, nasiona selera, nasiona chia, migdały, fasola, soja, rabarbar, cykoria, boćwina, szpinak, natka pietruszki, jarmuż, koperek, rukola, liście rzepy, komosa biała, liście winogron, pokrzywa, liście mniszka lekarskiego.

Magnez (Mg) jest mikroelementem biorącym udział praktycznie we wszystkich procesach życiowych, m.in.: w biosyntezie białek, metabolizmie węglowodanów, reakcjach enzymatycznych. Obniża poziom cholesterolu we krwi, zapobiegając tym samym miażdżycy, wspomaga pracę układu odpornościowego i nerwowego i współtworzy mięśnie, kości i zęby. Zapobiega też odkładaniu się w organizmie ołowiu, chromu i glinu, pierwiastków groźnych dla zdrowia. Jego niedobór wywołuje bolesne skurcze mięśni, drętwienie kończyn, bóle i zawroty głowy, wypadanie włosów, łamliwość paznokci, próchnicę, ogólne osłabienie i niepokój, stany lękowe, bezsenność i obniżoną wydolność fizyczną. Niewystarczająca ilość tego mikroelementu może być przyczyną zawałów i ataków serca oraz miażdżycy. Najwięcej magnezu zawierają: kakao, siemię lniane, groch, gryka, orzechy włoskie i laskowe, migdały, mak, buraki, pomidory, suszone śliwki, rodzynki, morele.

Żelazo (Fe) to pierwiastek współtworzący czerwone krwinki, jest więc niezbędny do prawidłowego funkcjonowania układu krwiotwórczego i oddechowego. Czerwone krwinki transportują tlen, rozprowadzają go po całym organizmie i umożliwiają w ten sposób oddychanie komórkowe. Ponadto żelazo bierze udział w produkcji enzymów. Niedobór żelaza wywołuje anemię (niedokrwistość) warunkuje też wystąpienie różnych dolegliwości: przede wszystkim omdlenia, bóle i zawroty głowy, przyspieszone bicie serca, nadmierna senność, brak łaknienia, szumy uszne, zaparcia, obniżoną aktywność fizyczną i wytrzymałość mięśniową, męczliwość, trudności w zapamiętywaniu i brak koncentracji, drażliwość, obniżoną krzepliwość krwi, łysienie i przedwczesne siwienie, szary odcień cery, łamliwość paznokci, zimne dłonie i stopy, częste infekcje, ból gardła i zmiany grzybicze na języku i dziąsłach. Najbogatszymi źródłami żelaza są: wątróbka i mięso, soja, sałata, różne rodzaje fasoli, czerwona soczewica, ciecierzyca, natka pietruszki, brukselka, brokuły, jarmuż, boćwina, pestki dyni, nasiona sezamu, kakao, kasze: jęczmienna, quinoa, gryczana, jaglana, siemię lniane, nasiona słonecznika, groch, buraki, orzechy i migdały.

Cynk (Zn) wchodzi w skład kości i chrząstek, wspomaga układ immunologiczny przez działanie przeciwbakteryjne i przeciwwirusowe, przyspiesza gojenie ran oraz pobudza wydzielanie hormonów. Jego niedobór prowadzi do zaburzeń wzrostu i rozwoju dzieci, niewłaściwego rozwoju płodu, dolegliwości ze strony skóry, osłabienia włosów, podatności na próchnicę, pogorszenia pamięci i koncentracji oraz zaburzeń węchu i smaku. Niewystarczająca ilość może skutkować również wrzodami żołądka, anemią i reumatyzmem. Największe ilości znajdują się w: owocach morza, mięsie wołowym i baranim, żółtym serze, fasolce adzuki, pestkach dyni, zarodkach pszennych, nasionach sezamu, dzikim ryżu, komosie ryżowej, nasionach roślin strączkowych, kakao, suszonych ziołach, szpinaku, nieco mniej w brokułach, jarmużu, brukselce, kapuście, natce pietruszki, rybach i pomidorach.

Również niebezpieczne

Warto pamiętać o pierwiastkach toksycznych dla organizmu, przyczyniających się do powstania poważnych uszkodzeń i powodujących rozwój wielu groźnych chorób. Należą do nich: ołów (Pb), rtęć (Hg), glin (Al) i bar (Ba). Istnieją również biopierwiastki potrzebne organizmowi w minimalnych ilościach, a szkodliwe w nadmiarze. Należą do nich: sód (Na), chlor (Cl), fluor (F), kobalt (Co), miedź (Cu), bor (B), wanad (V), stront (Sr), lit (Li), selen (Se), molibden (Mo).


Bibliografia

Biopierwiastki, skrypt, Europejskie Studium Przygotowania Zawodowego i Wiedzy Praktycznej, online: http://espz.pl/materialy/BIOPIERWIASTKI.pdf [dostęp 12.04.2018]
Graczyk A., Niebezpieczne i toksyczne – rola pierwiastków w organizmie człowieka, online: http://www.ptmag.pl/artykuly-popularno-naukowe/niebezpieczne-i-toksyczne-rola-pierwiastkow-w-organizmie-czlowieka [dostęp 12.04.2018]
Przygoda B., Magnez, mp.pl 6.09.2012, online: https://dieta.mp.pl/zasady/73839,magnez [dostęp 12.04.2018]
Przygoda B., Wapń, mp.pl 6.09.2012, online: https://dieta.mp.pl/zasady/73823,wapn [dostęp 12.04.2018]
Przygoda B., Żelazo, mp.pl 25.09.2012, online: https://dieta.mp.pl/zasady/74583,zelazo [dostęp 12.04.2018]


Niedziela Poniedziałek Wtorek Środa Czwartek Piątek Sobota January February March April May June July August September October November December

New Account Register

Already have an account?
Log in instead Lub Reset password