Zgaga (łac. pyrosis) jest dolegliwością ze strony układu pokarmowego objawiającą się uczuciem pieczenia (palenia) w przełyku lub w okolicy żołądka (w nadbrzuszu, pośrodku klatki piersiowej, za mostkiem). Często towarzyszy jej ból (skurcz) żołądka. Dzieje się tak za sprawą kwasu solnego obecnego w sokach trawiennych, ma on właściwości drażniące. Uczucie pieczenia w przełyku bierze się stąd, że treść żołądkowa dostaje się do przełyku, np. w wyniku refluksu żołądkowo-przełykowego. Refluks to nieprawidłowe działanie dolnego zwieracza przełyku, mięśnia znajdującego się u ujścia przełyku do żołądka. W normalnych warunkach rozkurcza się on, żeby przełykany kęs przeszedł do żołądka, a skurcza się (zamyka) podczas trawienia pokarmu, aby zapobiec przedostawaniu się treści żołądkowej do przełyku. Zaburzenia funkcjonowaniu zwieracza, czyli osłabienie jego elastyczności, powodują przesuwanie się treści z żołądka do przełyku i drażnienie śluzówki przełyku przez kwas solny. Warto wiedzieć, że zgaga jest dodatkowym symptomem nieprawidłowej pracy układu pokarmowego, np. refluksu żołądkowo-przełykowego.

Przyczyny palącego problemu

Oprócz refluksu bezpośrednimi przyczynami zgagi są:

1) niestrawność – trudność w trawieniu pojawiająca się po zjedzeniu zbyt obfitego posiłku, której towarzyszy przeważnie zgaga; występuje również ból żołądka, odbijania i wzdęcia;

2) wrzód żołądka lub dwunastnicy – w przebiegu tej choroby dochodzi do uszkodzenia śluzówki, rozwoju stanu zapalnego oraz martwicy, chorobie wrzodowej towarzyszy ból w określonym czasie po posiłku, nudności i uczucie pieczenia.

Wrzody żołądka i dwunastnicy w 80% wywołane są przez bakterie Helicobacter pylori. Niemały wpływ mają również nieprawidłowe nawyki żywieniowe i styl życia. Należą do nich:

1) nieodpowiednia dieta, bogata w pokarmy tłuste zawierające: nasycone kwasy tłuszczowe (NKT), które znajdują się m.in. w produktach pochodzenia zwierzęcego; szkodliwe tłuszcze trans, tzn. utwardzone tłuszcze roślinne, które poddano chemicznemu procesowi oczyszczania i utwardzania (np. margaryny czy frytury do smażenia używane w restauracjach); oraz duże ilości cukru upośledzającego prawidłowe trawienie; produktami zwiększającymi ryzyko pojawienia się zgagi są również: ostre przyprawy (papryczka chilli, pieprz), cebula, czosnek, napoje gazowane, cytrusy i czekolada;

2) spożywanie zbyt obfitych posiłkó w, jedzenie późnym wieczorem, w nocy lub tuż przed wzmożoną aktywnością fizyczną;

3) używki: alkohol, papierosy, mocna kawa i herbata, uszkadzają błonę śluzową wyściełającą przełyk i żołądek oraz wzmagają wydzielanie soków żołądkowych. Palenie papierosów oraz picie kawy i herbaty na czczo, zwiększa ryzyko pojawienia się zgagi;

4) stresujący tryb życia, czyli pośpiech, zbyt dużo obowiązków, wrażliwość emocjonalna i trudności w radzeniu sobie z codziennymi problemami – stres zaburza równowagę organizmu, co w obrębie przewodu pokarmowego skutkuje nieprawidłowościami w wydzielaniu gruczołów, czy funkcjonowaniu błony śluzowej – w ten sposób stres jest współodpowiedzialny za powstawanie i rozwój owrzodzeń żołądka i dwunastnicy i może znacznie nasilać te zaburzenia czynnościowe ;

5) nadużywanie leków (zwłaszcza popularnych niesteroidowych leków przeciwzapalnych, czyli dostępnych bez recepty środków przeciwbólowych);

6) noszenie zbyt ciasnych ubrań, sprzyja cofaniu się treści żołądka do przełyku, co może nasilać chorobę refleksową wywołującą zgagę.

Prawidłowa diagnoza – ważna w doborze leczenia

Jeśli dokuczliwe pieczenie w przełyku jest dolegliwością przewlekłą, należy udać się do lekarza rodzinnego – ten kieruje pacjenta do specjalisty, który wykona odpowiednie badania. Do zdiagnozowania chorób górnego odcinka przewodu pokarmowego, m.in. refluksu, stosuje się gastroskopię. Polega ona na wprowadzeniu do żołądka i dwunastnicy długiego przewodu z zamontowanymi na końcu: źródłem światła, przyrządami do pobierania wycinków i kamerą przekazującą obraz na monitor, na którym lekarz ocenia m.in. stan błony śluzowej przełyku i żołądka, czynność zwieraczy i wpustów. W trakcie badania można jednocześnie pobrać fragment zmienionej śluzówki do badań laboratoryjnych. Gastroskopia pomaga w postawieniu diagnozy, rozpoznaje stan błony śluzowej (np. jej stan zapalny, nadżerki, ilość soku żołądkowego, obecność żółci w żołądku lub dwunastnicy itp.), można potwierdzić lub wykluczyć wrzody, nowotwory. Pobrany podczas gastroskopii materiał bada się w warunkach laboratoryjnych na obecność bakterii Helicobacter pylori (mających bezpośredni wpływ na rozwój wrzodów, a w konsekwencji wrzodów – nawet raka). W razie wątpliwości, lekarz może zlecić też manometrię przełyku (wprowadzenie przez nos cewnika wykonującego pomiar ciśnienia na wysokości górnego i dolnego zwieracza przełyku – w ten sposób określa się nieprawidłowości w napięciu tych mięśni) czy badanie ultrasonograficzne (USG). Innymi badaniami diagnostycznymi są rentgen (RTG) żołądka i przełyku z kontrastem lub fluoroskopia, ewentualnie tomografia komputerowa. Pacjent wypija wtedy lub otrzymuje dożylnie środek kontrastujący pomocny przy ocenie patologicznych zmian w przewodzie pokarmowym.

Jak poradzić sobie ze zgagą

Istnieje wiele suplementów diety i leków neutralizujących soki żołądkowe lub blokujących ich wydzielanie. Zobojętniając kwaśną treść żołądkową, zapobiegają przedostawaniu się drażniącego kwasu solnego do przełyku. Innym środkiem zaradczym mogą być preparaty ziołowe o działaniu łagodzącym, przeciwzapalnym i wspomagającym prawidłową pracę układu pokarmowego. Można spróbować np. naparów z szałwii czy rumianku. Inne naturalne produkty to: owoce jałowca (działające przeciwbólowo i wspomagające pracę wątroby), sok z surowego ziemniaka (pity w ilości 2 łyżeczek dziennie), czy napar z siemienia lnianego. Do znanych domowych metod walki ze zgagą należy również wypicie szklanki wody z 2–3 łyżeczkami sody oczyszczonej.