Definicje, mechanizmy fonacji oraz rodzaje dysfonii
Dysfonia to zaburzenia fonacji, czyli procesu wytwarzania dźwięku. Fonacja powstaje w wyniku współistnienia przepływu powietrza przez drogi oddechowe (generowanego przez wydech) oraz prawidłowej funkcji krtani. W krtani znajdują się specjalne struktury – fałdy głosowe, których napięcie oraz wzajemne położenie, odpowiadają za jakość i wysokość wydawanego dźwięku. Za regulację napięcia fałdów głosowych odpowiada układ nerwowy.
W zaburzeniach o typie dysfonii nieprawidłowości dotyczą składowych akustycznych dźwięku. Mogą powstać w przebiegu zaburzeń organicznych (dysfonia organiczna) oraz czynnościowych (dysfonia czynnościowa).
Dysfonia organiczna
Może być spowodowana wadami anatomicznymi, polipami fałdów głosowych, guzkami głosowymi, nowotworami oraz torbielami krtani. Ponadto zmiany mogą wynikać z bezpośredniego (np. po intubacji) lub pośredniego (porażenie nerwów krtaniowych wstecznych przy operacjach tarczycy, radioterapia) urazu krtani oraz chorób neurodegeneracyjnych (choroba Parkinsona). Zaburzenia te objawiają się chrypką, bezgłosem, zmianą barwy głosu lub znacznym wysiłkiem przy fonacji. Rozpoznanie stawiane jest na podstawie laryngoskopii, czyli bezpośredniej wizualizacji krtani. Leczenie – przez usunięcie nieprawidłowości w zabiegu operacyjnym oraz rehabilitację logopedyczną.
Dysfonia czynnościowa
Pojawia się w wyniku nieprawidłowej funkcji mięśni krtani lub fałdów głosowych i występuje w jednej z czterech postaci:
1) dysfonia hiperfunkcyjna – wywołuje ją zwiększenie napięcia mięśni krtaniowych; występuje najczęściej u osób zawodowo używających głosu; często współistnieje przewlekłe zapalenie krtani, które może być powikłane tzw. guzkami śpiewaczymi w obrębie fałdów głosowych – głos jest ochrypły i szorstki;
2) dysfonia hipofunkcyjna – powstaje w wyniku osłabienia mięśni krtaniowych w przebiegu chorób endokrynologicznych, metabolicznych oraz niedoborów żywieniowych; najbardziej charakterystycznym zaburzeniem w tej grupie niedoczynność tarczycy – głos jest ochrypły, matowy i osłabiony;
3) dysfonia psychogenna – występuje przede wszystkim u kobiet w średnim wieku o histerycznej osobowości; objawia się bezgłosem, któremu towarzyszy zachowana zdolność dźwięcznego śmiechu i kaszlu; współistnieją inne objawy somatyczne: „palpitacje serca” i nerwice żołądka;
4) indukowana obturacja krtani – to nagły skurcz krtani w odpowiedzi na konkretny bodziec, np. wysiłek fizyczny.
W dysfonii czynnościowej konieczne jest szczegółowe zebranie wywiadu lekarskiego oraz testy wykluczające przyczynę organiczną. Pomocne są również badania krwi pod kątem zaburzeń hormonalnych i metabolicznych. Leczenie polega głównie na oszczędzaniu głosu oraz rehabilitacji głosowej, obejmującej naukę prawidłowego oddechu, zachowanie wyprostowanej sylwetki ciała podczas mowy oraz emisję. Ćwiczenia powinny być regularnie powtarzane przez wiele miesięcy, również w domu samodzielnie. Czasami konieczne jest zastosowanie leczenia farmakologicznego, ukierunkowanego przyczynowo na chorobę wywołującą dysfonię.
Podsumowanie
Dysfonia, czyli zaburzenia fonacji, może występować w przebiegu zaburzeń organicznych oraz czynnościowych. Dysfonia organiczna powodowana jest przez zmiany anatomiczne w obrębie krtani i fałdów głosowych, a leczenie polega na zabiegu chirurgicznym. Dysfonia czynnościowa spowodowana jest nieprawidłowym napięciem mięśni i tkanek aparatu głosowego. Leczenie polega na długotrwałej rehabilitacji, która najczęściej umożliwia całkowity powrót do zdrowia bądź znacznie zmniejsza dolegliwości.
